Rak gruczo³owy szyjki macicy – rola profilaktyki pierwotnej, profilaktyka raka piersi i raka szyjki macicy, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PRZEGL¥D MENOPAUZALNY 3/2008
Rak gruczo³owy szyjki macicy – rola profilaktyki pierwotnej
Cervical adenocarcinoma – role of primary prophylaxis
Tomasz Paszkowski, Tomasz Radomański
III Katedra i Klinika Ginekologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie;
kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. med. Tomasz Paszkowski
Przegląd Menopauzalny 2008; 3: 144–147
Streszczenie
W odróżnieniu od raka płaskonabłonkowego szyjki macicy, częstość występowania raka gruczołowego
wzrasta, szczególnie u młodych kobiet. Skuteczność rutynowo stosowanych metod przesiewowych w wykrywa-
niu zmian prekursorowych jest w przypadku
adenocarcinoma
zdecydowanie gorsza aniżeli w przypadku zmian
płaskonabłonkowych. Infekcja onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) jest najważniejszym
czynnikiem ryzyka wystąpienia raka gruczołowego szyjki macicy. Trzy najczęstsze typy HPV (16, 18 i 45) wystę-
pują łącznie w 93% przypadków
adenocarcinoma cervicis uteri
. Szacowana wartość protekcyjna szczepień prze-
ciwko HPV w stosunku do zachorowalności na gruczołowego raka szyjki macicy jest bardzo wysoka i przekra-
cza o ok. 20% analogiczną wartość dotyczącą raka płaskonabłonkowego. Zastosowanie szczepień przeciwko
zakażeniom HPV u dziewcząt, przed zaistnieniem ich narażenia na wirusa, ma szansę zapobiec znacznej liczbie
przypadków zachorowań na raka gruczołowego szyjki macicy.
Słowa kluczowe: rak gruczołowy szyjki macicy, wirus brodawczaka ludzkiego, profilaktyka pierwotna,
szczepienia
Summary
In contrast to planoepithelial cervical carcinoma, the incidence of cervical
adenocarcinoma
is increasing,
especially in young women. The efficacy of routinely used screening methods in detecting glandular precancerous
lesions is significantly poorer than for planoepithelial ones. Infection with oncogenic types of human papillomavirus
(HPV) constitutes the most important risk factor for the development of cervical
adenocarcinoma
. The three most
frequent HPV types (16, 18 and 45) coexist with 93% of cases of cervical
adenocarcinoma
. The estimated protective
potential of anti-HPV vaccination with regard to
adenocarcinoma
exceeds by approximately 20% the corresponding
value regarding planoepithelial cervical cancer. The implementation of anti-HPV vaccination in adolescents prior to
their exposure to the virus might prevent a significant number of cases of cervical
adenocarcinoma
.
Key words: cervical adenocarcinoma, human papillomavirus, primary prophylaxis, vaccination
kowi częstości występowania raka nabłonkowego szyjki
towarzyszy trend spadku umieralności z powodu tego
nowotworu, o tyle zjawiska takiego nie obserwuje się
w odniesieniu do
adenocarcinoma
[4].
Adenocarcinoma
rozwija się z komórek gruczołowych
śluzotwórczego nabłonka kanału szyjki i ze względu
na pierwotne usadowienie guza w kanale szyjki może
upłynąć wiele czasu, zanim zmiana stanie się klinicznie
uchwytna. Drogi szerzenia się tych nowotworów są po-
Rak gruczo³owy szyjki macicy – skrytobójca
m³odych kobiet
W latach 1973–1976 raki typu
adenocarcinoma
sta-
nowiły 12,4% wszystkich złośliwych nowotworów szyjki
macicy [1]. Odsetek ten wzrósł 2-krotnie na przestrze-
ni 30 lat i w latach 2001–2004 wynosił już 29,4% [2].
Największy wzrost częstości występowania raka gruczo-
łowego szyjki macicy zanotowano w grupie kobiet rela-
tywnie młodych (poniżej 50. roku życia) [3]. O ile spad-
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Tomasz Paszkowski, III Katedra i Klinika Ginekologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, ul. Jaczewskiego 8, 20-954 Lublin
144
PRZEGL¥D MENOPAUZALNY 3/2008
dobne jak w przypadku raków płaskonabłonkowych
i składa się na nie naciekanie przez ciągłość tkanek i na-
rządów sąsiednich, któremu towarzyszy powstawanie
przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych miednicy
mniejszej [5].
W dużym badaniu Eifela i wsp. obejmującym po-
nad 1700 pacjentek ze stopniem Ib raka płaskonabłonko-
wego lub gruczołowego szyjki wykazano, że pacjentki
z
adenocarcinoma
mają gorsze rokowanie ze względu
na wyższe ryzyko przerzutów [6]. Podobne spostrzeżenie
było udziałem Shingletona i wsp. [7], którzy badając po-
nad 11 tys. pacjentek z rakiem szyjki i zajętymi węzłami
chłonnymi, stwierdzili 5-letnie przeżycia 2-krotnie rza-
dziej wśród pacjentek z rakiem gruczołowym w porów-
naniu z kobietami ze zmianą płaskonabłonkową. Gorsze
rokowanie guzów szyjki pochodzenia gruczołowego za-
obserwowano szczególnie w odniesieniu do guzów zwią-
zanych z infekcją wirusem brodawczaka ludzkiego typu
HPV 18 [8]. W tej grupie gorsze rokowanie związane było
z głębszą inwazją i częstszym występowaniem zmian
przerzutowych w węzłach miednicy mniejszej.
Rak gruczołowy szyjki w postaci
in situ
(AIS), zdefinio-
wany po raz pierwszy przez Heplera i wsp. w 1952 r. [9],
jest zmianą prekursorową w stosunku do inwazyjnego
raka gruczołowego szyjki. W przeciwieństwie do raka pła-
skonabłonkowego nie zostały scharakteryzowane wczes-
ne zmiany prekursorowe o charakterze
low-grade
lub
high-grade
[10, 11]. Czas trwania progresji od AIS do inwa-
zyjnego raka gruczołowego szyjki oszacowano na 5–13 lat
[12]. Zmiany typu AIS powstają pierwotnie w okolicy stre-
fy przekształceń i mogą rozwijać się, sięgając w głąb ka-
nału szyjki macicy. W ramach teorii zakładającej kluczową
rolę onkogennych wirusów HPV w etiopatogenezie raka
szyjki macicy opisano model kancerogenezy [13], zakłada-
jący, że wirusy infekują komórki rezerwowe w obrębie
strefy transformacji podlegające różnicowaniu w kierun-
ku komórek gruczołowych, co na drodze poliferacji atypo-
wych komórek gruczołowych prowadzi do powstania
adenocarcinoma in situ
.
Do głównych podtypów histologicznych raka gruczo-
łowego szyjki macicy należą rak śluzowy, rak endome-
troidalny, rak jasnokomórkowy, brodawczakorak surowi-
czy i rak mezonefroidalny [14].
Skryning cytologiczny charakteryzuje się zdecydo-
wanie wyższym stopniem czułości w odniesieniu do ra-
ka płaskonabłonkowego i jego zmian prekursorowych
aniżeli w stosunku do raka gruczołowego.
Termin
atypowe komórki nabłonka gruczołowego
(AGC) wprowadzony w 1988 r. i zmodyfikowany w 2001 r.
jest rozpoznaniem cytologicznym, które dotyczy zazwy-
czaj mniej niż 1% wyników, choć częstość jego występo-
wania waha się 0,05–5,96% w różnych doniesieniach
[15, 16]. Za określeniem tym kryje się wiele różnorodnych
rozpoznań patomorfologicznych, włączając łagodne,
przednowotworowe oraz złośliwe zmiany zarówno na-
błonka gruczołowego, jak i płaskiego. Według różnych au-
torów częstość rozpoznania istotnej kliniczne patologii
(CIN 2, 3, CIS, AIS, rak inwazyjny) u pacjentek z AGC waha
się 9–38% (nieco starsze doniesienia podają nawet wyż-
sze odsetki – 17–59%), w tym raka inwazyjnego 3–17%
[17–20]. Częstość występowania i rodzaj stwierdzanych
patologii są związane z wiekiem pacjentek. Nie stwierdzo-
no wpływu ciąży na powiązanie AGC z histologicznie
stwierdzanymi patologiami. W badaniu przeprowadzo-
nym przez Sharpless i wsp. AGC rozpoznano u 0,3% pa-
cjentek. Rozpoznanie to w 14% przypadków wiązało się
z obecnością choroby – w 4% była to zmiana złośliwa.
Utrzymujące się w badaniu kontrolnym rozpoznanie AGC
u tej samej pacjentki było przyczyną zmiany chorobowej
w 31%, a zmiany złośliwej w 10% przypadków. W 55%
przypadków AGC rozpoznano patologie nabłonka płaskie-
go (H-SIL, CIS, płaskonabłonkowy rak inwazyjny), w 38%
przypadków patologie nabłonka gruczołowego szyjki
i trzonu (dysplazja nabłonka gruczołowego szyjki, AIS,
gruczołowy rak inwazyjny szyjki, rak endometrium), nato-
miast w 7% przypadków zmiany dotyczyły zarówno na-
błonka płaskiego, jak i gruczołowego. U pacjentek poni-
żej 35. roku życia nie stwierdzono ani jednego przypadku
raka endometrium, kryjącego się za rozpoznaniem cytolo-
gicznym AGC. Najczęstszym rozpoznaniem w tej grupie
kobiet był H-SIL, który wystąpił u 88% pacjentek. Zróżni-
cowanie rozpoznań histologicznych związane było także
z wiekiem. U pacjentek po 35. roku życia obserwowano
znacznie większą różnorodność patologii w porównaniu
z pacjentkami młodszymi, u których oprócz H-SIL rozpo-
znawano jedynie dysplazję nabłonka gruczołowego oraz
inwazyjnego raka płaskonabłonkowego [21]. Podobne lub
nawet wyższe odsetki poważnych zmian chorobowych
związanych z rozpoznaniem AGC przedstawili także inni
badacze. Ha i wsp. zmiany takie stwierdzili w 46,3%,
a Scheiden i wsp. w 56,3% przypadków [16, 22]. W pro-
spektywnym badaniu przeprowadzonym przez Behtash
i wsp. przednowotworowe lub złośliwe zmiany stwierdzo-
no w 31,7% przypadków z AGC, a raka szyjki rozpoznano
w 10% przypadków, z czego w 75% był to rak gruczołowy.
Podobne wyniki uzyskali Gutman i wsp., obserwując kli-
nicznie istotne zmiany (CIN 1–3, CIS) w 53,3%, a raka (AIS
i CIS) w 6,7% przypadków pacjentek z rozpoznaniem
cytologicznym AGC.
Czułość konwencjonalnej cytologii eksfoliatywnej
w zakresie zmian typu AIS wynosi 55–78% [23]. Odsetek
wyników fałszywie negatywnych w odniesieniu do AIS
zdecydowanie przewyższa wskaźnik dotyczący HSIL.
Szczególnie duży odsetek wyników fałszywie negatyw-
nych dotyczy zmian rozwijających się w obrębie kanału
szyjki powyżej strefy przekształceń. Najważniejsze przy-
czyny tak dużego odsetka wyników fałszywie ujemnych
w odniesieniu do gruczolakoraka szyjki, to – poza czynni-
kami zależnymi od biologii tego nowotworu – nieprawi-
dłowe pobieranie rozmazu (brak miarodajnego materia-
łu komórkowego ze strefy przekształceń i
endocervix
),
a także trudności w interpretacji morfologii komórek en-
145
PRZEGL¥D MENOPAUZALNY 3/2008
docerwikalnych skupionych w grubych
plastrach
w obrę-
bie rozmazu [24]. Metodą zdecydowanie bardziej czułą
od klasycznej cytologii eksfoliatywnej w odniesieniu
do skryningu raka gruczołowego szyjki macicy oraz jego
zmian prekursorowych jest cytologia płynna oparta
na cienkich, jednowarstwowych rozmazach komórko-
wych [25]. Niestety, z powodu relatywnie wysokiego
kosztu tego badania w większość krajów nadal zalecany
jest skryning w oparciu o tradycyjną metodę opisaną
przez Papanicolau. Czułość badania cytologicznego w za-
kresie zmian dotyczących komórek gruczołowych zna-
cząco wzrasta na skutek zastosowania szczoteczki endo-
cerwikalnej obok klasycznych przyrządów do pobierania
cytologii z tarczy części pochwowej. Na rynku obecne są
również przyrządy umożliwiające jednoczesne pobranie
do badania cytologicznego materiału komórkowego
z tarczy części pochwowej, granicy międzynabłonkowej
oraz
endocervix
[26].
W odróżnieniu od raka płaskonabłonkowego szyjki
macicy przydatność kolposkopii w wykrywaniu wczes-
nych postaci raka gruczołowego jest znacznie ograniczo-
na [11]. Dzieje się tak z powodu umiejscowienia zmiany
poza obszarem wizualizacji kolposkopowej, a także czę-
sto występującej wieloogniskowości zmiany.
Wzrastająca częstość występowania, szczególnie
wśród młodych kobiet, w zestawieniu z wysoce niezado-
walającą skutecznością konwencjonalnych metod prze-
siewowych czynią z raka gruczołowego jedno z więk-
szych wyzwań ginekologii onkologicznej. Nadzieję
na zmianę niekorzystnych statystyk epidemiologicznych
stanowi profilaktyka pierwotna w postaci szczepienia
przeciwko zakażeniu wirusami HPV o wysokim poten-
cjale onkogennym.
-ujemnymi wynosi wg Catellagua i wsp. 81,3 [27]. Zda-
niem An i wsp. [28] zakażenie wirusem HPV ma miej-
sce w 90% przypadków gruczolakoraka szyjki macicy.
Autorzy ci zaobserwowali, że typ HPV 16 dominuje
w gruczolakoraku endometroidalnym, podczas gdy w in-
nych typach histopatologicznych nie obserwuje się do-
minacji któregokolwiek z typów wirusa. Rozkład często-
ści występowania poszczególnych typów wirusa HPV
u pacjentek z rakiem gruczołowym szyjki istotnie różni
się od tego, który dotyczy raka płaskonabłonkowego
[29]. Różnice te przedstawiono w tab. I.
Typy 16 i 18 wirusa brodawczaka ludzkiego związane
są łącznie z 82% przypadków raka gruczołowego szyjki
macicy [27]. Trzy najczęstsze typy HPV (16, 18 i 45) wystę-
pują łącznie w 93% przypadków
adenocarcinoma cervicis
uteri
. Dla porównania w raku płaskonabłonkowym szyjki
odsetek ten jest znacznie mniejszy i wynosi tylko 75%.
A zatem szacowana wartość protekcyjna szczepień prze-
ciwko HPV w stosunku do zachorowalności na gruczoło-
wego raka szyjki macicy jest bardzo wysoka i przekracza
o ok. 20% analogiczną wartość dotyczącą raka płaskona-
błonkowego [30]. Ze względu na ponad 2-krotnie częstsze
współistnienie typu HPV 45 z rakiem gruczołowym szyjki
w porównaniu z guzem płaskonabłonkowym, szczególne-
go znaczenia dla profilaktyki pierwotnej
adenocarcinoma
cervicis uteri
nabiera szeroka, długotrwała oraz silna
ochrona po szczepieniu przed przygodnym lub przetrwa-
łym zakażeniem wirusem HPV, wyrażona odpowiednimi
poziomami swoistych przeciwciał nie tylko w stosunku
do HPV 16, 18, ale również przeciwko HPV 45.
Obie obecne dzisiaj na rynku szczepionki przeciwko
zakażeniu wirusem HPV (czterowalentna obejmująca
poza HPV 16 i 18 również typy o niskim potencjale onko-
gennym – HPV 6 i HPV 11 oraz dwuwalentna obejmują-
ca tylko HPV 16 i 18) charakteryzują się w obserwacji
ok. 5-letniej wysoką skutecznością w zakresie zapobie-
gania zakażeniom HPV 16 i 18. Szczepionka czterowa-
lentna daje po 5 latach ochronę przeciwko infekcji
HPV 16 na poziomie 96,6%, natomiast HPV 18 w wyso-
kości 90,6%. Z kolei szczepionka biwalentna daje ochro-
nę zarówno przeciwko HPV 16, jak i HPV 18 w obserwa-
cji 5,5-rocznej w wysokości 100% i to zarówno u kobiet
seronegatywnych, jak i seropozytywnych [30].
W odróżnieniu od szczepionki poliwalentnej, po zasto-
sowaniu szczepionki dwuwalentnej wykazano także wyso-
ką, jakkolwiek niższą niż w stosunku do HPV 16 i HPV 18,
odporność krzyżową względem typu HPV 45 (78% ochro-
ny krzyżowej przed zakażeniem przygodnym w obserwa-
cji 6,4-rocznej i niespełna 60% ochrony krzyżowej
przed zakażeniem przetrwałym – 6 mies.). Zjawisko to ma
szczególne znaczenie dla prewencji wtórnej raka gruczo-
łowego szyjki macicy, ponieważ typ HPV 45 odgrywa
istotną rolę w patogenezie tego nowotworu [30]. Relatyw-
nie wysoka ochrona krzyżowa wobec HPV 45 stwierdzona
w odniesieniu do szczepionki dwuwalentnej oraz brak
oznak osłabienia odpowiedzi immunologicznej wobec
Profilaktyka pierwotna raka gruczo³owego
szyjki macicy
Infekcja onkogennymi typami wirusa brodawczaka
ludzkiego jest najważniejszym czynnikiem ryzyka wy-
stąpienia raka gruczołowego szyjki macicy [27]. Iloraz
szans wystąpienia
adenocarcinoma
szyjki macicy u ko-
biet HPV-dodatnich w porównaniu z pacjentkami HPV-
Tab. I.
Współistnienie zakażenia poszczególnymi typami wiru-
sa HPV z rakiem szyjki macicy w zależności od typu histopato-
logicznego guza
Typ wirusa
Rak gruczołowy
Rak płaskonabłonkowy
HPV 16
49,07%
62,14%
HPV 18
31,02 %
7,91%
HPV 45
12,04%
5,00%
razem
93,13%
75,05%
(HPV 16, 18 i 45)
146
PRZEGL¥D MENOPAUZALNY 3/2008
przez HPV 16 i 18 do 6,4 roku po szczepieniu tą szczepion-
ką mogą być rezultatem zastosowania w tym produkcie
systemu adjuwantu AS04. Adjuwant ten odgrywa rolę
wzmacniacza odpowiedzi immunologicznej i stymuluje
odporność komórkową, co zapewnia lepszą immunogen-
ność, skutkującą wysokimi i długo utrzymującymi się po-
ziomami swoistych przeciwciał zarówno w stosunku
do obecnych w szczepionce immunogenów, jak i w sto-
sunku do HPV 45 będącego typem blisko związanym
z HPV 18 [31–34].
Zastosowanie szczepień przeciwko zakażeniom HPV
u dziewcząt w okresie dojrzewania, przed zaistnieniem
ich narażenia na wirus, ma szansę zapobiec znacznej licz-
bie przypadków zachorowań na raka gruczołowego szyjki
macicy. Ponadto pojawia się coraz więcej danych wskazu-
jących na zasadność szczepienia również aktywnych sek-
sualnie starszych kobiet w prewencji raka szyjki macicy.
Wydaje się, że profilaktyka pierwotna przy użyciu szcze-
pienia przeciwko zakażeniu HPV odgrywa szczególnie
istotną rolę w poprawieniu wskaźników epidemiologicz-
nych występowania raka gruczołowego szyjki macicy,
szczególnie wobec faktu ograniczonej skuteczności ruty-
nowo dzisiaj stosowanych metod przesiewowych wykry-
wania wczesnych postaci tego nowotworu.
14. Tiltman AJ. The pathology of cervical tumours. Best Pract Res Clin Obstet
Gynecol 2005; 19: 485-500.
15. Schnatz PF, Guile M, O’Sullivan DM, et al. Clinical significance of atypical
glandular cells on cervical cytology. Am Coll Obstet Gynecol 2006; 107: 701-8.
16. Scheiden R, Wagener C, Knolle U, et al. Atypical glandular cells in
conventional cervical smears: Incidence and follow-up. Cancer 2004; 4: 1-9.
17. DeSimone CP, Day ME, Tovar MM, et al. Rate of pathology from atypical
glandular cell Pap tests classified by the Bethesda 2001 nomenclature.
Obstet Gynecol 2006; 107: 1285-91.
18. Tam KF, cheunge AN, Liu KL, et al. A retrospective review on atypical
glandular cells of undetermined significance (AGUS) using the
Bethesda 2001 classification. Gynecol Oncol 2003; 91: 603-7.
19. Derchain SF, Rabelo-Santos SH, Sarin LO, et al. Human papillomavirus
DNA detection and histological findings in women referred for atypical
glandular cells or adenocarcinoma in situ in their Pap smears. Gynecol
Oncol 2004; 96: 618-23.
20. Meatch AJ, Carley ME, Wolson TO. Atypical glandular cells of
undetermined significance: review of final histologic diagnoses. J Reprod
Med 2002; 47: 249-52.
21. Sharpless KE, Schnatz PF, Mandavilli S, et al. Dysplasia associated with
atypical glandular cells on cervical cytology. Am Coll Obstet
Gynecol 2005; 105: 494-500.
22. Ha SY, Cho HI, Oh YH, et al. Cytologic and histologic correlation of
atypical glandular cells of undetermined significance. J Korean Med
Sci 2001; 16: 214-9.
23. Lee KR, Minter LJ, Granter SR. Papanicolaou smear sensitivity for
adenoracinoma in situ of the cervix: a study of 34 cases. Am J Clin
Pathol 1997; 107: 30-5.
24. Ruba S, Schoolland M, Allpress S, et al. Adenocarcinoma in situ of the
uterine cervix: screening and diagnostic errors in Papanicolau smears.
Cancer 2004; 102: 280-7.
25. Ashfaq R, Gibbons D, Vela C, et al. Thin Prep Pap test: accuracy for
glandular disease. Acta Cytol 1999; 43: 81-5.
26. Saslow D, Runowicz CD, Solomon D, et al. American Cancer Society
guideline for the early detection of cervical neoplasis and cancer. CA
Cancer J Clin 2002; 52: 342-62.
27. Wright TC Jr, Massad LS, Dunton CJ, et al. 2006 Consensus guidelines for
the management of women with abnormal cervical caner screening
tests. Am J Obstet Gynecol 2007; 197: 346-55.
28. An HJ, Kim KR, Kim IS, et al. Prevalence of human papillomavirus
DNA in various histological subtypes of cervical adenocarcinoma:
a population-based study. Mod Pathol 2005; 18: 528-34.
29. Herzog TJ, Monk BJ. Reducing the burden of glandular carcinomas of the
uterine cervix. Am J Obstet Gynecol 2007; 12: 566-71.
30. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące
szczepienia przeciwko zakażeniom HPV. Ginekol Pol 2007; 3: 1-6.
31. Gall SA, Teixeira J, Wheeler CM, et al. Substantial impact on precancerous
lesions and HPV infections through 5.5 years in women vaccinated with
the HPV-16/18 L1 VLP AS04 candidate vaccine. AACR, April 2007.
32. Paavonen J, Jenkins D, Bosch FX, et al. Efficacy of a prophylactic
adjuvanted bivalent L1 virus-like-particle vaccine against infection with
human papillomavirus types 16 and 18 in young women: an interim
analysis of a phase III double-blind, randomised controlled trial. Lancet
2007; 369: 2161-70.
33. Giannini SL, Hanon E, Moris P, et al. Enhanced humoral and memory B
cellular immunity using HPV 16/18 L1 VLP vaccine formulated with the
MPL/aluminium salt combination (AS04) compared to aluminium salt
only. Vaccine 2006; 24: 5937-49.
34. De Sanjose S, Quint W, Klaustermeier J, et al. HPV type distribution in
invasive cervical cancer: the worldwide perspective (2007 update). IPC
November 2007.
Piśmiennictwo
1. Smith HO, Tiffany MF, Qualls CR, et al. The rising incidence of
adenocarcinoma relative to squamous cell carcinoma of the uterine cervix
in the United States: a 24-year population-based study. Gynecol Oncol
2000; 78: 97-105.
2. Ries L, Harkins D, Krapcho M, et al. SEER cancer statistics review, 1975-
2004. National Cancer Institute. Bethesda, MD, based on November 2005
SEER data submission, posted to the SEER web site, 2007.
3. Liu S, Sememciw R, Moa Y. Cercical cancer: the inceasing incidence of
adenocarcinoma and adenosquamous carcinoma in younger women.
CMAJ 2001; 165: 1151-2.
4. Sherman ME, Wang SS, Carreon J, et al. Mortality trends for cervical
squamous and adenocarcinoma in the United States: relation to incidence
and survival. Cancer 2005; 103: 1258-64.
5. DiSaia PH, Creasman WT. Ginekologia onkologiczna. Wyd. Czelej,
Lublin, 1999.
6. Eifel PJ, Burke TW, Morris S, et al. Adenocarcinoma as an independent
risk factor for disease recurrence in patients with stage IB cervical
carcinoma. Gynecol Oncol 1995; 59: 38-44.
7. Shingleton HM, Bell MC, Fremgen A, et al. Is there really a difference in
survival of women with squamous cell carcinoma, adenocarcinoma, and
adenosquamous cell carcinoma of the cervix? Cancer 1995; 76: 1948-55.
8. Im SS, Wilczyński SP, Burger RA, et al. Early stage cervical cancer containing
human papillomavirus type 18 DNA have more nodal metastasis and
deeper stromal invasion. Clin Cancer Res 2003; 9: 4145-50.
9. Hepler T, Dockerty MB, Randall LM, et al. Primary adenocarcinoma of the
cervix. Am J Obstet Gynecol 1852; 63: 800-8.
10. Jaworski RC, Pacey NF, Greenberg ML, et al. The histologic diagnosis of
adenocarcinoma in situ and related lesions of the cervix uteri:
adenocarcinoma in situ. Cancer 1988; 61: 1171-81.
11. Zaino RJ. Symposium part I: adenocarcinoma in situ, glandular dysplasia,
and early invasive adenocarcinoma of the uterine cervix. Int J Gynecol
Pathol 2002; 21: 314-26.
12. Lee KR, Flynn CE. Early invasive adenocarcinoma of the cervix. Cancer
2000; 89: 1048-55.
13. Stoler MH. Human papillomavirus and cervical neoplasis: a model for
carcinogenesis. Int J Gynecol Pathol 2000; 19: 16-28.
147
[ Pobierz całość w formacie PDF ]