Raport - Ubóctwo dzieci w Polsce, Jakość życia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Opracowano w Departamencie Analiz Ekonomicznych i Prognoz
przy współudziale Departamentu Świadczeń Rodzinnych
Ubóstwo wśród dzieci w Polsce
na tle innych państw UE
w świetle raportu Grupy Wskaźnikowej
Komitetu ds. Zabezpieczenia Społecznego (SPC)
Warszawa, luty 2008
Pod koniec listopada 2007 roku Grupa Wskaźnikowa przy Komitecie ds.
Zabezpieczenia Społecznego Komisji Europejskiej
opublikowała wstępną wersję raportu
dotyczącego ubóstwa dzieci w Unii Europejskiej. Dokument nosi tytuł roboczy „Child
poverty and child well-being in the EU. Draft report of the Indicator’s Sub-Group of the
Social Protection Committee”. W raporcie zdiagnozowano sytuację dzieci w UE pod
względem ubóstwa oraz dobrobytu i dokonano analizy porównawczej między państwami
członkowskimi Wspólnoty. Wyniki badań wskazują, iż
ubóstwo wśród dzieci jest
poważnym problemem w większości państw UE i osiąga większe rozmiary niż wśród
ludności w wieku produkcyjnym czy osób w wieku emerytalnym
(patrz wykres 1).
Wykres 1: Stopa ubóstwa według zagregowanych grup wiekowych w krajach UE
w 2004 roku
60
50
40
30
20
10
0
EU-
25
SE FI DK SI CY DE FR AT NL CZ SK BE LU HU EL EE UK MT LV IE IT PT ES LT PL
0-17 18-64 65+
źródło: EU-SILC 2005
W Polsce problem wymaga szczególnej uwagi, gdyż wskaźnik ubóstwa wśród dzieci
jest wyższy nie tylko od tych w zamożniejszych państwach „starej Unii”, ale również wyższy
niż w nowych, potransformacyjnych państwach członkowskich.
W Polsce wskaźnik ten
osiągnął poziom 29% w 2004 roku i była to najwyższa wartość w UE
, podczas gdy
przeciętnie w UE wyniosła 19%, a w krajach Skandynawskich około 10% (Szwecja 9%,
Finlandia 10%, Dania 10%). Standard życia dzieci w ujęciu bezwzględnym jest jeszcze
niższy, jeśli weźmie się pod uwagę różnice w ogólnym poziomie zamożności, jakie dzielą
nowe kraje członkowskie od państw Europy Zachodniej.
W 2005 roku w Polsce, podobnie jak w wielu nowych państwach członkowskich,
nastąpiła wyraźna poprawa poziomu życia, co wpisuje się w ogólną tendencję w krajach UE.
Jednocześnie w wielu krajach członkowskich stopa ubóstwa wśród dzieci wzrosła, w
niektórych nawet o kilkadziesiąt procent (w Szwecji – o 55%, na Węgrzech – o 25%, na
Łotwie – o 20%). Ogółem stopa ubóstwa wśród dzieci pozostała na niezmienionym poziomie
w krajach „starej Unii”, zmalała natomiast w nowych krajach członkowskich (patrz tabela 1).
Indicator’s Sub-Group of the Social Protection Committee
2
Skróty nazw krajów używane w wykresach: Skróty nazw krajów użyte w wykresach
AT – Austria BE – Belgia BG – Bułgaria CY – Cypr CZ – Republika Czeska DE – Niemcy DK – Dania EE –
Estonia EL – Grecja ES – Hiszpania FI – Finlandia FR – Francja HU – Węgry IE – Irlandia IT – Włochy LT –
Litwa LU – Luksemburg LV – Łotwa MT – Malta NL – Holandia PL – Polska PT – Portugalia RO – Rumunia
SE – Szwecja SI – Słowenia SK – Słowacja UK – Zjednoczone Królestwo
3
Występujące w tekście określenia „stopa ubóstwa”, „wskaźnik ubóstwa”, ”odsetek ubóstwa” oznacza odsetek
osób żyjących poniżej progu ubóstwa, mierzonego jako 60% mediany dochodu gospodarstwa domowego (wg
przyjętej przez OECD zmodyfikowanej skali ekwiwalentności, przypisującej następujące wartości: 1 dla
pierwszej osoby dorosłej gospodarstwie, 0,5 dla każdej następnej dorosłej, 0,3 dla dziecka poniżej 14tego roku
życia)
2
1
W przypadku tych ostatnich było to zapewne wpływem takich czynników, jak akcesja do UE
oraz ogólny wzrost poziomu zamożności, a także dalsze zmiany strukturalne w gospodarkach
krajów potransformacyjnych.
Tabela 1: Stopa ubóstwa w UE w latach 2004-2005
Kraj
2004
2005
Zmiana
2005/2004
EU25
19,0
19,0
0,0%
EU15
18,0
18,0
0,0%
EU10
25,0
23,0
-8,0%
Szwecja
9,4
14,6
55,3%
Węgry
19,9
24,9
25,1%
Łotwa
21,5
25,8
20,0%
Grecja
20,4
22,7
11,3%
Zjednoczone Królestwo 22,3
23,5
5,4%
Włochy
23,6
24,5
3,8%
Niemcy
12,0
12,4
3,3%
Luksemburg
19,3
19,8
2,6%
Hiszpania
24,2
24,3
0,4%
Austria
14,9
14,7
-1,3%
Irlandia
22,8
22,3
-2,2%
Francja
14,3
13,8
-3,5%
Słowenia
12,1
11,5
-5,0%
Finlandia
10,2
9,8
-3,9%
Dania
10,4
9,9
-4,8%
Estonia
21,3
20,1
-5,6%
Czechy
17,6
16,4
-6,8%
Litwa
27,2
25,1
-7,7%
Słowacja
18,9
17,1
-9,5%
Polska
29,3 26,4 -9,9%
Cypr
12,8
11,5
-10,2%
Holandia
15,3
13,6
-11,1%
Malta
21,5
19,0
-11,6%
Portugalia
23,7
20,8
-12,2%
Belgia
18,1
15,3
-15,5%
Źródło: EU-SILC 2006
1.
Czynniki ubóstwa wśród dzieci
Występowanie ubóstwa wśród dzieci jest zależne od szeregu czynników. Jednym z
nich jest
rozmiar i skład gospodarstwa domowego
. Kondycja gospodarstwa domowego jest
pochodną możliwości podjęcia dobrej pracy, możliwości mieszkaniowych, a także system
świadczeń rodzinnych
oraz konstrukcja systemu podatkowego pod kątem ułatwień dla
rodziców. Istnieją dwa typy gospodarstw domowych, w których wzrasta ryzyko ubóstwa
wśród dzieci. Są to gospodarstwa samotnych rodziców (5% dzieci w Polsce żyje w takich
gospodarstwach, co stanowi znacznie mniejszy odsetek niż w większości krajów EU,
zwłaszcza "Starej Unii") oraz rodziny wielodzietne. Odsetek ubóstwa wśród dzieci
wychowujących się z jednym rodzicem wynosił powyżej 46% i był o ponad połowę wyższy
niż w przypadku gospodarstw domowych ogółem (29%). W przypadku rodzin wielodzietnych
był on najwyższy spośród wszystkich państw UE. Według danych przedstawionych w
raporcie, pojawienie się kolejnego dziecka zwiększa w wyraźny sposób stopień zagrożenia
4
Świadczenia rodzinne rozumiane są jako wszelkie transfery socjalne ukierunkowane na rodzinę/ dziecko
3
ubóstwem. O ile w przypadku rodziców z jednym dzieckiem odsetek dzieci ubogich wynosi
17%, a w przypadku rodziców z dwojgiem dzieci 23%, wskaźnik dla rodziców z trojgiem lub
więcej dzieci osiąga już wartość 47% (patrz wykres 2).
Wykres 2: Odsetek dzieci dotkniętych ubóstwem według typu gospodarstwa domowego, w którym się
wychowują i kraju, 2004 rok.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
EU25 SE FI DK SI CY DE FR AT NL CZ SK BE LU HU EL EE UK MT LV IE IT PT ES LT PL
samotny rodzic
para + 1 dziecko
inne gospodarstwo domowe
para + 3 i więcej dzieci
źródło: EU-SILC 2005
W większości państw UE sytuacja ekonomiczna rodziców samotnie wychowujących
dzieci jest w znacznym stopniu zależna od przyczyny, która doprowadziła do samotnego
rodzicielstwa. W niższych grupach wiekowych są to przede wszystkim urodzenia
pozamałżeńskie, natomiast wraz ze wzrostem grupy wiekowej coraz częściej przyczyną tą jest
rozwód lub wdowieństwo. W przypadku urodzeń pozamałżeńskich częściej występują
urodzenia nieplanowane, a niski wiek matki często oznacza gorszą sytuację na rynku pracy,
podczas gdy samotne matki w starszych grupach wiekowych legitymują się bardziej
ustabilizowaną sytuacją materialną. Jednak w Polsce odsetek dzieci ubogich utrzymuje się na
tym samym poziomie bez względu na wiek matki, wahając się w wąskich granicach 31%-
33% w różnych grupach wiekowych.
Jedną z przyczyn wysokiego wskaźnika ubóstwa wśród dzieci wychowywanych
przez samotnych rodziców jest trudność, z jaką borykają się te rodziny w łączeniu pracy
zawodowej z życiem rodzinnym. W Polsce problem ten jest bardzo istotny, z uwagi
na niewystarczającą ilość żłobków, przedszkoli (szczególnie na wsiach i w małych miastach),
małą różnorodność form opieki nad dzieckiem oraz wysokimi kosztami opieki nad dzieckiem.
Często koszty te powodują, iż podjęcie przez samotnego rodzica niskopłatnej pracy,
nie pozwala na zapewnienie dziecku opieki w przedszkolu.
Innym ważnym czynnikiem decydującym o stopniu zagrożenia ubóstwem
jest poziom
wykształcenia rodziców
. Jest to czynnik szczególnie istotny z tego powodu, że wpływa w
złożony sposób, wieloaspektowo na sytuację rodziny. Ma duży wpływ na pozycję rodziców
dziecka na rynku pracy oraz sytuację dochodową rodziny. Dodatkowo, ogranicza lub
zwiększa szanse dziecka na to, że samo będzie miało dobre wyniki w nauce (dziedziczność
wykształcenia), a zatem – pośrednio- decyduje o stopniu ryzyka zagrożenia ubóstwem
dziecka i założonej przez niego w przyszłości rodziny.
4
para + 2 dzieci
Poziom wykształcenia rodziców dzieci ogółem oraz dzieci ubogich w krajach UE
został przedstawiony na wykresach 3 i 4
Wykres 3: Odsetek dzieci ubogich według poziomu wykształcenia rodziców w krajach UE, 2004 r.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
EU25 BE CZ DK ES FR HU IT LU MT PL SE SK
poziom wykształcenia rodziców wysoki średni niski
źródło: EU-SILC 2005
Wykres 4: Odsetek dzieci ogółem według poziomu wykształcenia rodziców w krajach UE, 2004 r.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
EU25 BE CZ DK ES FR HU IT LU MT PL SE SK
poziom wykształcenia rodziców wysoki średni niski
źródło: EU-SILC 2005
W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej, bardzo
niewiele dzieci jest wychowywanych przez rodziców legitymujących się najniższym
poziomem wykształcenia, z drugiej jednak strony również stosunkowo niewiele przez
rodziców z wykształceniem wyższym.
Odsetek dzieci wychowywanych przez rodziców posiadających najniższe
wykształcenie jest w Polsce bardzo niewielki i jeden z najniższych w UE. Natomiast
stosunkowo nieznaczny jest również udział rodziców z wyższym wykształceniem i jest to
wartość ponad dwukrotnie niższa niż w państwach skandynawskich czy w Niemczech. W
5
Niski poziom wykształcenia oznacza, że żadne z rodziców nie ukończyło szkoły średniej, w przypadku poziomu średniego i
wyższego – gdy co najmniej jedno z rodziców ukończyło dany szczebel edukacji
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]