Raport OBOP - Polacy wobel ludzi innych narodów. Dynamika bliskości i dystansu, Socjologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
POLACY WOBEC LUDZI INNYCH NARODÓW
DYNAMIKA BLISKOSCI i DYSTANSU, 1988-1998
•
W 1988, i ponownie w 1998 r., zbadano poczucie dystansu i bliskosci Polaków
wobec ludzi z róznych zbiorowosci etnicznych i rasowych. Uwzgledniono akceptacje
kontaktów spolecznych i malzenstw mieszanych, gotowosc do przyjecia dziecka ze
zwiazku mieszanego etnicznie do polskiej wspólnoty narodowej i dystans biologiczny.
Na przestrzeni ostatniego dziesieciolecia dystans wobec innych zmniejszyl sie pod
wszystkimi zbadanymi wzgledami. Spadek ten dotyczy szczególnie narodów i ras
skrajnie odmiennych od Polaków.
Warszawa, styczen 1999 r.
OBOP Sp. z o.o., ul. Dereniowa 11, 02-776 Warszawa, tel. (0-22) 644 99 73, 648 20 44-46, fax 644 99 47, obop@obop.com.pl, www.obop.com.pl
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.
„Polacy wobec innych narodów”
,
sondaz z 21-24.XI.1998
Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i
opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla.
Kwestia stosunku Polaków do innych narodowosci od lat zajmuje badaczy
swiadomosci spolecznej. Przemiany ostatniego dziesieciolecia: wielkie zmiany
polityczne i gospodarcze, istotne przemiany cywilizacyjne i kulturowe, przyspieszone
otwieranie sie Polski na swiat - inwazja globalnej kultury masowej, naplyw
cudzoziemców, dalszy rozwój kontaktów miedzynarodowych powinny czynic postawy
wobec innych narodów bardziej otwartymi.
Mozliwosc wykrycia tych zmian daja dwa porównywalne sondaze OBOP
dotyczace stosunku Polaków do ludzi innych narodowosci. Jeden zostal
przeprowadzony w czerwcu 1988 r., tuz - jak sie potem okazalo - przed politycznym
upadkiem socjalizmu realnego, który wyzwolil fale przemian w Polsce. Drugi zostal
zrealizowany w listopadzie 1998 r., w dziesiec lat po tamtym sondazu i po wielkiej fali
zmian w Polsce
1
. Koncepcje i kwestionariusze obu badan przygotowala prof. Ewa
Nowicka z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zawarte w tym raporcie
analizy i interpretacje pochodza od OBOP.
Analiza obejmie zmiany i zróznicowanie bliskosci i dystansu pod kilkoma
waznymi wzgledami: akceptacji kontaktów spolecznych z ludzmi innych narodowosci i
ras, malzenstw mieszanych, gotowosci do uznania za Polaków dzieci ze zwiazków
mieszanych oraz poczucia pokrewienstwa biologicznego. Lista narodowosci
obejmowala zarówno narodowosci europejskie, jak i narodowosci odmienne rasowo.
Akceptacja kontaktów spolecznych
1
Sondaz z 1988 r. przeprowadzono na reprezentatywnej losowej próbie ludnosci Polski powyzej 15 lat
i uzyskano 901 wywiadów. Sondaz z 1998 r. przeprowadzono miedzy 21 a 24 listopada na takiej samej
próbie i uzyskano 1123 wywiadów.
2
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.
„Polacy wobec innych narodów”
,
sondaz z 21-24.XI.1998
W badaniu zmierzono stosunek do ludzi o „innym kolorze skóry”, a wiec do grup
etnicznych skrajnie odmiennych, czy tez innych rasowo. Pytano o to, czy badani
zaakceptowaliby rózne rodzaje kontaktu z ludzmi innej rasy. Z tych form najbardziej
diagnostyczne sa: zabawa wlasnego dziecka z dzieckiem „o innym kolorze skóry”,
zaproszenie osoby o „innym kolorze skóry” do domu i bycie pacjentem lekarza „o innym
kolorze skóry”. Zestawienie odpowiedzi z 1988 i 1998 roku wykazuje, ze akceptacja
kontaktów z ludzmi innej rasy jest w Polsce duza. Moze ona miec jednak charakter
deklaratywny.
Niewatpliwy jest natomiast wzrost akceptacji, a spadek niecheci do
takich kontaktów.
Tab. 1. Akceptacja kontaktów spolecznych z ludzmi innych ras, 1988-1998
dane w proc.
Jak Pan(i) postapil(a)by
raczej tak
raczej nie
w nizej wymienionych sytuacjach?
1988
1998
1988
1998
Czy pozwolil(a)by Pan(i) bawic sie
wlasnym dzieciom z dziecmi o innym
kolorze skóry?
89
92
6
6
Czy zaprosil(a)by Pan(i) osobe
o innym kolorze skóry do wlasnego
domu (np. na kolacje)?
84
89
10
8
Czy zgodzil(a)by sie Pan(i), aby
Pana(i) lekarzem byl ktos o innym
kolorze skóry?
77
87
16
9
Uwaga: dla prostoty prezentacji w tabelach pominieto odpowiedzi „trudno powiedziec”, sa one jednak
wlaczone do podstawy procentowania i mozna je latwo wyliczyc
.
W przypadku tak „skosnego” rozkladu odpowiedzi, trudno o wykrycie wplywu
cech spoleczno-demograficznych badanych na ich postawy; skoro spoleczenstwo jest
malo zróznicowane w swoich postawach, trudno badac przyczyny tych róznic. Przy tym
ogólnym zastrzezeniu.
1. Wiek badanych nie ma znaczenia dla ich postaw, dopiero w kategorii osób
starszych (powyzej 60 lat) niechec do kontaktów z ludzmi innych ras jest wyraznie
wieksza.
3
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.
„Polacy wobec innych narodów”
,
sondaz z 21-24.XI.1998
2. Typ i wielkosc miejscowosci zamieszkania ma znaczenie tylko w przypadku
akceptacji roli pacjenta: im wieksza miejscowosc, tym slabsze uprzedzenia.
3. Istotne jest natomiast wyksztalcenie; w kazdym wypadku sprzyja ono
akceptacji kontaktów spolecznych z ludzmi innych ras.
Wiek, miejsce zamieszkania i wyksztalcenie wplywaja wiec na postawy wobec
skrajnie obcych w kierunku zgodnym z obiegowymi wyobrazeniami, ale jest to wplyw
slaby i selektywny. Wyrazny wplyw ma tylko wyksztalcenie i z jego wzrostem nalezy
wiazac oczekiwanie dalszego spadku uprzedzen.
Akceptacja malzenstw etnicznie mieszanych
Akceptacja malzenstw mieszanych jest wazna miara bliskosci i dystansu
miedzygrupowego. Poproszono wiec badanych, by sobie wyobrazili, ze „ktos
zaprzyjazniony chce zawrzec zwiazek malzenski z (tu nastepowalo okreslenie
narodowosci)” i zapytano, czy by mu to odradzali, czy nie.
Tab. 2. Akceptacja malzenstw mieszanych, 1988-1998
dane w proc.
Gdyby ktos zaprzyjazniony z
Panem(ia) chcial zawrzec
odradzalby
nie odradzalby
zwiazek malzenski z:
1988
1998
1988
1998
Arabem
37
44
48
48
Chinczykiem
42
36
41
55
Cyganem
-
48
-
45
Litwinem
-
25
-
68
Murzynem
37
36
48
57
Rosjaninem
-
30
-
62
Zydem
40
33
44
59
Akceptacja malzenstwa bliskiej osoby z osoba inna etnicznie jest silniejszym
wyrazem braku dystansu niz akceptacja innego etnicznie w roli goscia czy lekarza, wiec
wskazniki akceptacji sa tu wyraznie nizsze. Odpowiedzi wyrazajace dystans wobec
innych etnicznie sa bardzo czeste, sa one dosyc czeste nawet w stosunku do bliskich
innych (Litwini, Rosjanie).
W ciagu 10 lat akceptacja malzenstw z radykalnie innymi
4
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.
„Polacy wobec innych narodów”
,
sondaz z 21-24.XI.1998
etnicznie (Chinczycy, Murzyni, Zydzi) wzrosla jednak wydatnie, aczkolwiek Arabowie sa
mniej akceptowani.
Uwarunkowania akceptacji malzenstw z innym etnicznie sa bardziej wyrazne niz
uwarunkowania kontaktów spolecznych.
1. Generalnie, wraz z wiekiem maleje akceptacja malzenstw mieszanych, choc w
odniesieniu do Rosjan i Zydów najmlodsi badani (15-19 lat) sa bardziej niechetni takim
zwiazkom niz badani ze srodkowych kategorii wieku. Ludzie starsi (powyzej 60 lat) w
kazdym wypadku najczesciej by odradzali malzenstwo z innym etnicznie.
2. Nie istnieje ogólny wzór wplywu typu i wielkosci miejsca zamieszkania na
akceptacje malzenstw z innym etnicznie.
3. Wyksztalcenie w przypadku kazdej narodowosci - z wyjatkiem Arabów -
zmniejsza odsetek odradzajacych malzenstwo z innym etnicznie.
Dystans narodowy.
Uznanie za Polaka dziecka Polki i innego etnicznie
Pytanie
„Czy mozna by uznac za Polaka dziecko Polki z”
(tu nastepowalo
okreslenie narodowosci) pozwala zbadac uogólnione poczucie bliskosci i dystansu
wobec ludzi róznych narodowosci. Pytanie to jest zarazem pytaniem o „pelna polska
krew” jako spoleczne kryterium polskosci. Pytanie w dokladnie takiej formie zadano
tylko w 1998 r., wiec nie jest tu mozliwe zbadanie zmiany.
Tab. 3. Uznanie za Polaka dziecka Polki z innym etnicznie,1998
dane w proc.
Czy mozna by uznac za Polaka
dziecko Polki z
raczej tak
raczej nie
Arabem
74
22
Anglikiem
80
16
Chinczykiem
73
23
Cyganem
73
24
Litwinem
79
17
Murzynem
72
24
Niemcem
78
18
Rosjaninem
77
20
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]