RZYM - ZOBOWIĄZANIA, WYKŁADY - PRAWO RZYMSKIE
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
VII.ZOBOWIĄZANIA
1Pojcieobowiąania
obowiąanienaywaiwródłachrymkich
obligatio
(od
ligare
- wiąać)
Pierwotniebyłoto
zapewne
iycnewiąanieoobyodpowiedialnejaniewykonanieobowiąaniawtrybie
egekucjioobitej,pónieja- wiąaniewłemprawnym
W obowiąaniu ucetnicą awe dwie trony
dłużnik (
debitor
)
i
wierzyciel (
creditor
).
Wierycielowipryługujewic
wierytelnoć(
creditum lub nomen
),
anadłużnikuciąży
dług
(
debitum
).
Jednocenieobowiąanynieawemuibyćdłużnikiem - możenanimciążyć
bowiem
odpowiedialnoćacudydług
któregojetnpporcycielemWtounkudotakich
oóbużywaijednaktychamychterminów
Gaiuniepodjąłpróbydeiniowania
obligatio
- jegotektotałnatomiatuupełnionyw
IntytucjachJutynianałynnądeinicjąobowiąaniejetwłemprawnymktórymuana
dowiadceniapewnejrecywedługprawnaegopańtwaDeinicjatanieoddajejednakw
pełnitreciobowiąania
W Digestach Justyniana przekaanopełniejąpróbdeinicyjną,autortwaPaulua,wyranie
preciwtawiającąobowiąaniaprawomrecowym
itotaobowiąanianiepoleganatym
ażebyjakąrecalbołużebnoćucynićnaąalenatymżebymuićkogoinnegododania
nam czegoalbodocynieniaalbodowiadceniaWdeinicjitejobowiąekdłużnikaokrelony
jetbliżejłowami
dare, facere, praestare
,
którychużywatakżeGaiu- przy definicji actio in
personam.
Actio in personam
pootawaławicwciłymwiąku
obligatio
ibyła
rodkiemproceowej
ochronyobowiąań
.
Ostatecznie, rzymska
obligatio
itniałatylkopomidywierycielemadłużnikiemipolegałana
uprawnieniuwierycieladożądaniaoddłużnika,ażebypełniłnajegorecobowiąek,
polegającyna
dare, facere, praestare
- naywanyogólniewiadceniem
obowiąania preły najgłbą ewolucj e wytkich diałów prawa prywatnego
tarożytnegoRymuPredewytkimąoneormąprawnąobrotugopodarcegodlatego
żywiejacłyrowijaćiwrapojawieniemipieniąda(okIVwpne)Wymian
gopodarcąnawielkąkaliimpuldorokwituobowiąańpryniołaaekpanjapolitycna
III i II w. p.n.e.
Głównyciżarrowojuprawaobligacyjnegopocywałnamagitratureijudykaturektóre
awycajdotrymywałykrokunaratającympotrebomWynikiemtegobyłotałeroeranie
iródełpowtawaniaobowiąańażdoJutyniana - wprawieklaycnymijutyniańkim
uktałtowałicałyytemprawaobligacyjnegoniewyklecegółowy
W opracowaniu tego diału wyjątkowy topień naukowego uogólnienia oiągnli juryci
Owocemtegowyiłkubyłatakżeabtrakcyjnadeinicjaobowiąaniaialiceniegojużwprawie
klaycnymdoreincorporalepodlegającychobrotowigopodarcemuJurycirymcywogóle
powicali obowiąaniom bardo wiele uwagi pootawiając po obie bogaty materiał
Korytanoniegokiedypoukiwanoormprawnychprydatnychdoregulowaniarodącychi
tounkówkapitalitycnych
Prawoobligacyjnemiało
niezwykle szerokie zastosowanie
. W codziennym obrocie obligacyjnym
ucetnicyłytakżeoobyalieniiuriwtymniewolnicyDiałoitowramachobowiąań
naturalnych ora obowiąań a które odpowiadali wierchnicy rodiny i właciciele
niewolnikówIntytucjeprawaobligacyjnegouktałtowanebyłybowiemtakogólnieże
na
równikorytałynichróżneoobywróżnychcelach
NiebyłowwiąkutymwRymie
osobnego prawa handlowego - obrótobligacyjnywupełnociwytarcał
obowiąania pomimo ormalnej równoci tron nie były jednak pobawione pewnych
ograniceń
Prede wytkim chroniły bowiem interey wierycieli
który w tounkach
połecnychiekonomicnychbyliawycajtronąilnieją
Ideaochronydłużnikaacła
rowijaćitounkowopónoikromnie
- naerąkaldopierowokreiepoklaycnymi
jutyniańkim
2ródłaobowiąań
Gaiuropocynałwójwykładoprawieobligacyjnymodinormacjio
fundamentalnym podziale
(
summa divisio
)obowiąańnadwiekategorie
każdeobowiąanierodii
albo z kontraktu,
albo z deliktu
Byłtopodiałelementarnyimocnouprocony
am Gaiu w póniejym i bardiej cegółowym opracowaniu dodał że
obowiąania
powtająjeceinną,treciądrogąróżnegorodajuprycyn
" - (
ex variis causarum figuris
).
Kategoriatapootawałaniebytjanadlatego
robitojądalejwprawiejutyniańkim
Poprerobicieobligationeexvariicauarumiguripowtałydwienowekategorieżródeł
obowiąańWtenpoóbuormowałi
łynnyjutyniańkicwórpodiałobowiąańwedług
ródełpowtania
na:
a.
obligationes ex contractu
- umówakarżalnychwgiucivile
b.
obligationes quasi ex contractu
- edareńpodobnychdokontraktów
c.
obligationes ex delicto (
albo
ex maleficio)
- z deliktówprawaprywatnego
d.
obligationes quasi ex delicto (maleficio)
- edareńpodobnychdodeliktów
3obowiąaniacywilneinaturalne
Cywilneobowiąaniaprawarymkiegobyłyakarżalneimożliwedoegekucji
- ciły
wiąekpomidyobligatioaactiowyrażałijużwdeinicjachtychpojćWdawnymprawie
poaerątakichobowiąańpootawałyjużtylkoobowiąaniamoralnecyobycjowenp
obowiąekutanowieniapoagu
Wprawieklaycnymipóniejwródłachpojawiająiepreciwtawne
zobowiąanianaturalne
.
Ichitotapoleganatymże
pobawionebyłyochronyproceowej,alewywierałypewnekutki
prawne
Douormowaniaitejkategoriidoło
wrarowojemważnychpotrebpołecnych
iekonomicnych,głównieoóbalieniiuri
Osoby teprowadiływRymieroległądiałalnoćgopodarcąwoparciuotwpeculia
Diałalnoćtanailałaiwłacawokreiekryyuniewolnictwairymkiejamilii
Owocne
diałanie wymagało aciągania kredytów
: ze swoimi zwierzchnikami, innymi osobami
podległymitejamejwładyiwrecieoobamipotronnymi
Niebyłytowykłeobowiąania
ius civile
- pomidyucetnikamitejamejwpólnotyamilijnejniemogłobyćobowiąańw
ogóle(dopókicałymająteknależałdowierchnika)obowiąania wychodącenaewnątrnie
miałyaochronyproceowejKobietyiniewolnicyniemielibowiemdolnociproceowej
ynowiepootającypodwładąojcaniepodlegaliaegekucji
obowiąania oób alieni iuri nie miały normalnej ochrony proceowej ale ponieważ
odpowiadaływażnympotrebomniepootawałytylkowereobowiąkówmoralnychcy
połecnych
tałyiprototypemobowiąańnaturalnychiwywierałynatpującekutki
prawne:
a.
Wykonanie obowiąania naturalnego (dobrowolne lub prypadkowe) onacało
pełnienie obowiąku apokojony wieryciel mógł atrymać otrymane
wiadceniejakowąnależnoćadłużnikniemógłiubiegaćojegowrot
b.
Wykonanieobowiąanianaturalnegomożnabyłoagwarantowaćpopreataw
lubporcenie
c.
Zwierzchnikktóryodpowiadałwobecoóbtrecichtytułupeculiumapoprednio
udieliłprowadącemupeculiumkredytmógłwojąnaturalnąnależnoćpokryćw
pierwejkolejnoci
Wodnieieniudotychnajctychinajważniejychobowiąańnaturalnych
kształtowałyi
w
okresie
klasycznym i
poklasycznym
dalsze kategorie i
dalsze
skutki
prawne,
np.
dopucalnoćichnowacjilubkompenacji
4obowiąaniajednotronneidwutronne
Rymianienieormułowaliwyranietakiegopodiałujednak
oparcie dla niegonalećmożnaw
ródłach
(npGaiua)Powalaonlepiejponaćnaturtounkówobligacyjnych
Zobowiąaniejednotronne
jetnajtaryminajbardiejtypowymprykłademobowiąania
Jest to taki
tounekprawny,wktórymjednatronajettylkowierzycielem, a druga tylko
dłużnikiem
(npprypożycce)Tejprotocieodpowiadałateżprotaochronaproceowa -
itniałotylko
jednopowódtwododypoycjiwieryciela
(najcciejbyłytopowódtwatricti
iuris).
Rowój i komplikacje życia gopodarcego prowadiły do powtawania bardiej łożonych
obowiąań
Zobowiąaniadwutronneątotakieobowiąania,wktórychkażdaetronjet
równocenieiwierycielem,idłużnikiem
Ichpaktycnenaceniepoleganatymżekażdy
takichwłówobligacyjnych
podlegaoobnemuumoreniuiodrbnejochronieproceowej
Zobowiąaniadwutronnedieliiponadtonadwiepodgrupy
a.
Zobowiąaniadwutronneupełne
-
powtająodraupryawiąywaniuniektórych
tounkówobligacyjnych
npprypredażykredytowejpoobutronach(każdatrona
pryrekapełnieniewiadceniawpryłoci- dwawłyodnonierecypredaneji
apłatyceny)Obydwa
wiadceniaąormalnierównordne
iwaadiejelinie
umówiono i inacej powinny być pełnione jednocenie Obydwie trony mają
równieżdodypoycji
odrbnerodkiproceowe
b.
Zobowiąaniadwutronnenieupełne
-
powtajepocątkowojednoobowiąanie,
jednakżewramachtegoamegotounkuprawnegomożepowtaćdodatkowo,
niekiedy przypadkowo, roszczeniepotroniedłużnika
(np. przechowawca cudzej rzeczy
mui ratować ją pred niceniem) Wtórny i
dodatkowy weł obligacyjny ma
znaczenie uboczne
i nie uależnia i od jego rowiąania wiadcenia głównego
najdowałototakiwyraproceowyżeniebyłodlaochronyobowiąaniadodatkowego
oobnegopowódtwaajedyniepowódtwopreciwnedogłównego
5obowiąaniaciłegoprawaidobrejwiary
Jettopodiał
znany z prawa procesowego
. Dystynkcja na
actiones stricti iuris
i
actiones bonae
fidei
odnoiła i bowiem prede wytkim do obowiąań Jedne nich miały ochron
proceowąuktałtowanąormalitycnieirygorytycnieograniceniemrolidiegoinne
wobodnewedługaaddobrejwiary
Podiał ten pootaje
w ciłym wiąku podiałem na obowiąania jednotronne i
dwustronne
.
Zobowiąaniajednotronnebowiem,jakogenetycnietare,opartebyłyna
prawie ciłym (
stricti iuris
).
Prywiąane do nich powódtwa noiły najcciej naw
condictiones,
nazwa
actiones stricti iuris
pochodiprawajutyniańkiego
Zobowiąaniadwutronne,hitorycniepónieje,chronionebyłyaapomocąpowódtw
dobrej wiary
diamógłtutajktałtowaćprawaiobowiąkitrondużowobodniejwedług
aad ówcenie roumianej ucciwoci Prełamywano tywne ogranicenia proceowe i
dotoowywanomożliwocidokonkretnegoprypadkumiecącegoiwogólnejormule
upoważniającejdorotrygnić
ex fide bona
.
diamógłpredewytkim
a.
aądićobokwiadceniagłównegotakżeubocnenależnoci(npodetkicy
pożytkirecydłużnej)
b.
uwgldnićobokobowiąańgłównychdodanedonichklauule(roerającelub
ogranicająceakreobowiąkudłużnika-
pacta adiecta
)
c.
wraienarueniaobowiąkuodpowiedniejtarannociwwykonaniuwiadczenia
aądićdłużnikanaapłacenieodkodowania
6obowiąaniaolidarne
Nawatychobowiąańpochodi
od
solidum -
całoć
Ichpecyikapoleganatymże
pomimo
wielocipodmiotówobowiąaniawiadceniejettylkojedno
Uprawnieniaiobowiąki
wpółucetnikówdotycątegojednegowiadceniawcałoci
Zobowiąanieolidarnemożewytpowaćpoobutronach
a.
olidarnoćwierycieliwanajetolidarnociącynną
ipoleganatymżekażdynich
jetuprawnionydocałociwiadceniaaobowiąanieganiejelidłużnikpełniwój
obowiąekwobecktóregokolwiekwierycieli
b.
olidarnoćdłużnikówtoolidarnoćbierna
obowiąanieciążytutajnawytkicha
wykonanieobowiąkuprejednegodłużnikówwalniapootałych
olidarnoćwierycielibyłajawikiemradymwporównaniudoolidarnocidłużników
.
Miałajednaknaceniepraktycne- wpółwierycieleolidarni(npwpólnicy)mogliwyrcać
iwciąganiunależnociadłużnicywalniaćłatwiejeobowiąańprewiadcenie na rzecz
któregokolwiekwierycielinptegoktórymiekałnajbliżej
olidarnoć dłużników dawała itotne koryci głównie wierycielowi
- walniała go od
uciążliwegodochodeniacątkowychnależnociiapewniała
możliwoćwyborudłużnika
najpewniejegoinajłatwiejdotpnego
.
REFORMY JUSTYNIANA
c.
Bardo długo
niebepieceńtwo kryło i jednak w konumującym kutku liti
contestatio.
Wytocenie proceu preciwko jednemu dłużników umorało
obowiąaniewytkichaapokojeniewierycielamogłonienatąpić
Skutek ten
niółJutynian,wprowadającaad,iżumorenieobowiąaniawpółdłużników
olidarnychnatpujeporecywitymapokojeniuwierytelnoci
d.
Drugareormabyłamniejudana
Cearpróbowałpryjćdłużnikomolidarnym
pomocą w potaci rociągnicia na nich dobrodiejtwa podiału (
beneficium
devisionis
)
któredawniejpryługiwałowpółporcycielomNamocytegoprepiu
dłużnik mógł żądać rodiału należnoci pomidy wpółdłużników obecnych i
wypłacalnych -
oznaczałotojednakodtąpienieodideiobowiąańolidarnych,a
praktykaomijałatregulacj
obowiąania rymkie uktałtowane były indywidualitycnie
olidarnoć dłużników cy
wierycielibyławicaadycymradkim
Dlategodoawiąaniatakiejwpólnotykoniecny
był
wyranyobjawwoli,
np. w postaci stypulacji lub odpowiedniej dyspozycji w testamencie.
olidarnieodpowiadalitakże
prawcypretptwaawyrądonąkod
olidarnoćbierną
pryjmowanokoniecnociwtychprypadkachgdy
wiadceniebyłoniepodielne
(np.
wpólnyobowiąekdotarcenianiewolnika)
Wierycielolidarnyktóryotrymywałwiadceniewcałocicydłużnikktóryjepełniał
[ Pobierz całość w formacie PDF ]