RZYM - PRAWO OSOBOWE, WYKŁADY - PRAWO RZYMSKIE
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
III.PRAWOOSOBOWE
1Zdolnoćprawnaijejwymogi
Zdolnoćprawna(podmiotowoćprawna)todolnoćtobyciapodmiotemprawiobowiąkóww
akreieintereującegonaprawaprywatnegoRymianieniedeiniowalianidolnociprawnej
anidolnocidocynnociprawnych- bylijednakwiadomiichwytpowania
DiiajdolnoćprawnąnabywaiwraurodeniemWRymiebyłopodobniepełnione
muiałybyćjednakponadto3warunki(twtatu)dolnociprawnej(okrelanejtakżejako
caput - ytuacj prawnąooby)Dotychtrechtatunależą
a.
status libertatis - tanwolnocilubniewoli
b.
status civitatis - poycjaajmowanawpańtwierymkim(obywateltwo)
c.
status familiae - położeniewrymkiejrodinieagnatycnej
Wródtatutlibertatiwyróżnićmożna2głównetany(ummadiviio - najwyżypodiał
Gaiua)ervi(niewolnicy)iliberi(wolni)Wródwolnychwyróżnićmożnaingenui(wolno
urodeni)ilibertini(wywoleńcy)
Statucivitatidieliina3tanycive(obywatelirymkich)Latini(Latynów)oraperegrini
(peregrynów)Wródtychkategoriiauważyćmożnadaleroróżnieniawiąaneokrelonymi
zdarzeniami czy instytucjami prawa rzymskiego.
JeżeliachodiotatuamiliaetoitniałytutajdwiemożliwociMożnabyłobyćalbooobą
alieni iuris, albo sui iuris.
Pełnadolnoćprawnapryługiwałatylkoobywatelomrymkimoodpowiedniejpoycjiawic
amowładnymoobomuiiuri
Ponadtomogłunatpowaćróżnegorodajumianyytuacjiprawnejcłowiekawanecapiti
deminutio(dołownie'umniejenieoobowoci')
d.
Capitideminutiomaximabyłonajwyżątopniemcapitideminutiopolegającąna
utraciewolnociSkutkicywilnetejintytucjiporównywanodomiercicywilnejwego
rodzaju spadku do kategorii rzeczy. Oczywitymjetżeutratawolnocipowodowała
tutajjednocenieutratobywateltwa
e.
Capitideminutiomediapolegałaanautracieobywateltwaachowaniemwolnoci
Ten rodaj capiti deminutio natpował wtedy gdy Rymianin pryjmował
obywatelstwo innegopańtwalubgdyotałkaanynabanicjtwwyłącenieod
wodyiogniaBanitapadałdorolicudoiemca
f.
Capitideminutiominimanatpowałoawtedygdyoobauiiuripadałado
kategoriialieniiurioratakżeawewraemianąprynależnociamilijnejnp
prearogacjlubadopcjconventioinmanumżonyoddaniewmancipiumDiałoi
toachowaniemwolnociiobywateltwaCapitideminutiominimapowodowała
erwanie dotychcaowej wii agnacyjnej ora wyganicie praw oobistych i
majątkowych(npużytkowaniaprawpadkowych)Natomiatniewywierałażadnych
kutkówdlawiówkognacyjnych
2Pocątekikoniecoobowociiycnej
Itotaoobowociiycnejżywointereowałaprawnikówdlategowielokrotniewypowiadalii
oninatematjejpocątkuikońca
Itnialapowechnagodaiżodrbnybytcłowiekaacynaiodmomentuurodenia
PonadtokutkiprawnewywoływałotylkourodenieżyweKontrowerjepojawiałyinatomiat
codoonakżywegourodeniaProkulianiewymagaliwyranegokrykunoworodkaSabinianie
adowalali i jakimkolwiek nakiem np ruchem W raie wątpliwoci brano pod uwag
żywotnoćpłodu- tymżeażywotneuważanopłodyminimumiedmiomieicne
Zaoobynieuważanopłodówktóreniemiałyktałtuludkiegolubbyływinnypoób
deormowanetwmontraKwetiaunaniapłoduaoobmiałanieradoniołenacenie
praktycnenpmogławpływaćnaważnoćtetamentu
OdchwiliurodeniaacynałaidolnoćprawnaPryługiwałaonajednakwyłącnieoobom
wolnymniewolnicyjejniemieliJeżelioobarodiłaijakouiiuriykiwałaodraupełną
dolnoćprawnąJelibyłaalieniiuri - ograniconąLatynowieiperegrynioiągalipre
urodeniedolnocprawnąwedługwłanychytemówprawnych
Płódpoctyalejecenieurodony(twnacituru)niebyłuważanyaodrbnąoob
Umożliwianomujednakuykaniekorycimajątkowych(tylkokoryci!)pryatoowaniuikcji
tejtreciżekutkiurodeniarociąganowtecMożnabyłoponadtoutanowićpecjalnego
kuratoradotreżeniaprawnaciturua(twcuratorvenri)
Koncepcja praw nasciturusa także miała okrelone kutki prawne właca w prawie
padkowymJelinieprewidianopłoduwtetamencietojeliurodiłionżywytetament
tawałinieważnyiwgrwchodiłotylkodiediceniebetetamentoweJeliurodiłi
martwy, tetamentachowywałmoc
OobaiycnakońcyłaiwpoóbnaturalnywraemierciąWelkiewątpliwocicodo
aktuimomentumiercirotrygałdiawnormalnympotpowaniuwprawiepoklaycnym
pojawiłyiułatwiającepotpowaniedomniemania.
WeretounkówprawnychkutkipodobnedomiercipowodowałautratawolnociW
obrbieintytucjicapitideminutiomaximawytąpićmogłyponadtodwiecharakterytycne
sytuacje - ikcjechroniącepredpełnymikutkamitejintytucjiwprypadku popadniciaw
niewolwroga
a.
Potliminium Jeli jeniec powrócił niewoli jego prawa jako cłowieka wolnego
odżywałynapodtawietwiupotlimini- 'prawa powrotu' do poprzedniego miejsca
amiekaniaiwceniejejytuacjiprawnejWcaieniewoli jego sytuacja prawna
pootawała wic w awieeniu W ten poób achowywano ciągłoć praw
majątkowychwładyojcowkiejopiekiGałyjedynietounkiprawneopartena
tanachaktycnychniemożliwedopogodeniaetanemniewolinpłużebnoci
osobiste czy posiadanie.
b.
FictiolegiCorneliaeNapodtawielexCorneliae(80pne)jeliRymianinmarłw
niewolipryjmowanoikcjżemierćnatąpiławchwilipopadniciawtniewol -
umożliwiałotoutrymaniewmocytetamentuiwogóle diediceniejakpocłowieku
wolnym.
3. Powstanie niewoli
NiewolabyłaintytucjąormacjiiurigentiumIntytucjeJutynianawprotmówiążeniewola
byłatanemtojącymjawniewprecnociiunaturalePańtworymkiebyłopańtwem
formacji niewolnicejprecałyokrewojegoitnieniaPocątkowodominowałogłównie
niewolnictwo patriarchalne (domowe) - niewolnicy byli bardo cenni Najwiky rowój
intytucjinatąpiłnaprełomieII/Iwpne
Niewolnicyrekrutowaliigłówniejeńców wojennych i dzieci urodzonych w niewoli.
Jeńcywojennitawaliinaogółwłanociąpańtwarymkiegoalepańtwotylkocćnich
atrymywałodobeporedniejekploatacji- jakotwervipubliciPreważnieretnich
predawanowrceprywatneTenpoóbpowtawanianiewolipreważałwokreierepubliki
nppodbójGaliipreCearadotarcyłokmilionanowychniewolnikówJeńcówdobywano
takżewdrobnychutarckachgranicnychatakżedrogąrabunkuipredażyludiprekorary
NiewolabyłatanemdiedicnymprechodącymnadiecipoprematkProblemlicnych
wiąkówmieanychrotryganowłaniewtenpoóbżenieależnieodojcadieckadiecko
byłoniewolnikiemjelijegomatkabyłaniewolnicąawolnymjelibyłaonaoobąwolną
Póniejgodnieaadąavorlibertatidieckorodiłoiwolnejelimatkachoćprechwil
wtrakcieciążybyłaoobąwolną
taprynoiłakoryćwłacicielomniewolnicygdyżpłódniewolnicyawepowikałmajątek
jejwłacicielaPoutaniuokreuintenywnychpodbojówwłanietenrodajpowtawania
niewolidotarcałnajwikąiloćniewolnikówNiewolnicyurodeniwniewolibyliprytym
wyżejcenienibowiemwyklełatwiejnoiliwójtan
Inneródłapowtawanianiewoli:
a.
NiewolnikiemuwrogówtawałiRymianin - jeniecwojennyatreżeniemiu
postlimini.
b.
Do powtania niewoli prowadiła także predaż tran Tiberim cyli poa granice
pańtwanpniewypłacalnegodłużnika
c.
Podobnykutekpowodowałapredażoóbuchylającychiodpiumajątkowego
poboruwojkowegolubdeerterów(wprawiearchaicnymipredklaycnym)
d.
Takikutekwywoływałyteżniekiedyprepiyprawakarnegonpkaanienaciżkie
robotywkopalniachlubnawalkewirtami- tacykaańcytawaliiervipoenae
e.
WokreieceartwapojawiłinowypoóbutratywolnociNapodtawieuchwały
enatu52ne(SCClaudianum)kobietawolnaktórautrymywałatounkicudym
niewolnikiemwbrewwolijegowłacicielatawałai niewolnicątegowłacicielaOiarą
tego prepiu padały głównie kobiety wartwy proletariatu Jutynian unał SC
Claudianumaurądenieniegodnejegocaówiuchyliłjegomocobowiąującą
4Położenieprawneniewolników
Niewolnicybylipodtawową iłąrobocąimaowąkategoriąpołecnąWedługniektórych
acunkówichiloćprewyżałanawetiloćwolnychmiekańcówimperiumWtymtanie
recypodtawowymadaniemwewntrnympańtwaijegoklayrądącejbyłoutrymanie
władtwanadniewolnikamiitworeniedogodnychwarunkówichekploatacjiPraworymkie
regulowałowicytuacjniewolnikówwpoóbmakymalniekorytnydlawłacicieli
Wródłachniewolnicywytpująbardoctopodnawamiervimancipiumlubpoprotu
homo. NiewolnicatoancillaWłacicielniewolnikatodominuGaiuwIkideroprawiao
niewolnikachjakoooobachalewdrugiejumiecaichjużnarównirecamiWgiucivile
niewolnicywitocienależelidokategoriirecyremancipiponadtorein commercio.
Takie uktałtowanie poycji niewolników miało doniołe kutki praktycne Pan miał nad
niewolnikiemiuvitaenecique(prawożyciaimierci)Włacicielmógłinimpoługiwać
wedługupodobaniatakżewobrociegopodarcymNiewolnikomniewolnobyłomiećprawnie
uznanej rodziny - ichwiąkiaktycnemiałycharaktercontuberniumiależałyodprywolenia
włacicielaPodobnycechycharakteryowaływiąkipomidyniewolnikamiawolnymiDiecko
niewolnicyaweprypadałowłacicielowi.
NiewolnicyniemielidolnociprawnejanidolnociproceowejDojraliniewolnicymieli
natomiatdolnoćdocynnociprawnychyIchdiałaniamiałyokrelonądoniołoćwprawie-
jeliconabywalinabywalikutecniealeekutkiemdlawłacicielaZkoleiwłacicielnie
odpowiadałaobowiąaniaaciągnitepreniewolnikaOdpowiedialnoćadeliktybyłaa
cileokrelonawdogodnejdlawłacicielaormieodpowiedialnocinokalnej(polegającana
apłaciekarypieniżnejlubwydaniuprawcypokodowanemupadałanaoobbdącą
włacicielemwchwililiticontetatio
Ztytułuobowiąańaciągnitychprenieowlników(iinneoobyalieniiuri)pryługiwały
okrelonepowódtwapretorkiepreciwkowłacicielomtwactioneadiecticia qualitatis
(nawapochodijednakjużeredniowieca)
a.
actio de peculio - kargawobecobowiąańoóbarądającychwłanympeculium
ewentualnawierytelnoćwłacicielamiałapierweńtwo
b.
actio exercitoria - kargapreciwkowłacicielowiktóryutanowiłniewolnikakapitanem
okrtu
c.
actio tributoria - powódtwopreciwkowierycielowitytułupeculiumobróconegona
celehandlowedotycącejegopodiałumidywierycieli
d.
actio quod iussu - kargatytułucynnocidokonanychnapoleceniewłaciciela
e.
actio de in rem verso - wobecwierchnikaktóryoiągnąłkoryćmajątkowącynnoci
niewolnikadowyokocipryporenia
f.
actio institoria - kargapreciwkowłacicielowiktóryutanowiłniewolnikakierownikiem
predibiortwa
Niewolnicy niemielitakżeżadnychprawpublicnychTylkowmomentachkrajnegoagrożenia
lubwtrakcierogrywekpolitycnychdarałoiżeaciąganoichdołużbywojkowejwra
jednoczesnym wyzwoleniem. W sferze prawa karnego podlegali surowej odpowiedzialnoci
biorowejnpSCSicilianum10netanowiłożewprypadkugwałtownejmierciwłaciciela
torturomikaremiercipodlegaliwycyniewolnicyktórynieratowaligonarażeniem
włanegożyciaPrepitenwytpowałjecewprawiejutyniańskim.
PołożenieniewolnikówtopniowoipoprawiałoewgldówgopodarcychOpłacałoi
dawaćimwicejprawiwobodygdyżoobicieaintereowanikutkamiwoichdiałańtawali
i bardiej eektywni Tym poobem w III w pne acto wynacać im peculia ich
obowiąaniauykałytatuobowiąańnaturalnychactotoowaćaadavorlibertati
itp.
W er włady pana nietykalną a republiki od pryncypatu ingerowało utawodawtwo
cearkieZabranianonadużyćiokrutnegopotpowaniawobecniewolników- niewolnik taki
mógłteranalećochronwładypublicnejZakretejochronypootawałjednakwąkiDo
końcaitnieniapańtwarymkiegopomimopewnychtendencjiliberalnychniepodważono
samej instytucji niewoli.
5. Sposoby wywalanianiewolników
Zetanuniewolimożnabyłowyjćnamocyprepiupańtwowegolubwoliwłaciciela
Prypadkinadaniawolnociprepańtwobyłynanejużwokreierepublikinpwraie
powołaniadowojkacywykryciapikuZcaemwolnoć nadawanoniekiedytakżedla
ochrony niewolnika pred nadużyciami właciciela Na wielką kal prowadiło jednak do
wolnocijedyniedobrowolnewywolenieprewłacicielaSkutkówtakichniepociągałoaobą
natomiast, np. porzucenie - niewolnik taki stawałipoproturecąnicyjąipodlegał
awłaceniu
WywoleńdokonywanowieluprycynNajważniejąbyłkryyutrojuniewolnicegoco
achcałodomobiliowanianiewolnikówdowikejaktywnociNiewolnikmógłałużyćna
wyzwolenie przez umiejtnyarądpeculiumcywinnypoóbDużąrolodgrywaływgldy
pretiżowe - wywoleńcypowikalibowiemorakpogrebowymarłegooraapewniali
odpowiednirogłoWywoleniniewolnicypodlegaliwkońcudalejekploatacjiwramach
prawa patronatuCaemwgrwchodiłytakżewgldyhumanitarnewiąaneilooią
[ Pobierz całość w formacie PDF ]