radosnedzieckothejoyfulchild, dziecko, o dzieciach i rodzicach
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
RADOSNE DZIECKO
Niezbędnik Montessori od Narodzenia do Lat Trzech
2008,
S
USAN MAYCLIN STEPHENSON
Każde dziecko przychodzące na świat jest znakiem,
że Bóg jeszcze nie zwątpił w ludzkość.
- Rabindranath Tagore, Laureat Literackiej Nagrody Nobla (1913), indyjski poeta, pedagog popierający Metodę Montessori
PIERWSZY ROK: ZMYSŁY
Obecnie bardzo niewiele możemy powiedzieć o tym, czego doświadcza dziecko podczas tych dziewięciu miesięcy w łonie
matki, co ono odczuwa, jakie ma uczucia, co myśli, i co rozumie. Wiemy jednak, że odpowiada ono na głosy, dźwięki
i muzykę. Dlatego codzienne spędzanie chwili czasu na mówieniu i śpiewaniu do niego czy słuchaniu pięknej muzyki jest tym,
co możemy mu zaoferować najlepszego.
Naukowcy studiujący mechanizmy przyswajania mowy i języka potwierdzają, iż proces uczenia się własnego języka
ojczystego rozpoczyna się już w łonie matki.
Rodzice, którzy będąc w ciąży uczą się piosenek i śpiewają je swoim dzieciom, odkrywają, że te piosenki uspokajają ich
niemowlę po narodzeniu.
W 1995 roku w Matsumoto w Japonii, spotkałam się z Panem Shinnichi Suzuki (zm. 1998 r.), twórcą Rozwoju Uzdolnień
Metodą Suzuki (tzw. Metoda Języka Ojczystego), aby porozmawiać na temat otoczenia dla dzieci. Stworzenie relacji miłości
pomiędzy dorosłym i dzieckiem, ofiarowanie dziecku radości z osiągnięć i rozwijanych talentów, a poprzez zaspokajanie
potrzeb dzieci wspomaganie tworzenia społeczeństwa opartego bardziej na pokoju jest celem zarówno dla Montessori, jak i dla
Suzuki. Omówiliśmy wspólnie najlepsze sposoby wspierania dzieci i zgodziliśmy się, że nasza praca musi zaczynać się już
przed narodzeniem, kiedy dziecko jest jeszcze w łonie matki.
Skóra, pierwszy i najważniejszy organ zmysłu, jest całkowicie rozwinięta po siedmiu, ośmiu tygodniach od
poczęcia. Około drugiego miesiąca ciąży organ węchu jest gotowy, by funkcjonować poprawnie. Organ smaku
zaczyna być aktywny w trzecim miesiącu. Ucho kończy swój rozwój fizyczny pomiędzy drugim a piątym miesiącem
od poczęcia.
Możliwe jest, że płód potrafi absorbować charakterystyczny rytm języka swojej matki. W pewnym sensie
płód nieustannie pracuje, ucząc się języka.
— Silvana Montanaro, Doktor Medycyny, Psychiatra, Trenerka nauczycieli Montessori
M
UZYKA I
J
ĘZYK
W pierwszych dniach, miesiącach, w tym pierwszym roku swojego życia, niemowlę jest niezwykle zainteresowane
dźwiękami ludzkiego głosu oraz przypatrywaniem się twarzy i ustom ludzi mówiących. Nie jest przypadkiem fakt, że
przestrzeń pomiędzy twarzami karmiącej mamy i dziecka odpowiada dokładnie dystansowi, na jaki noworodek widzi
najwyraźniej. Prawdopodobnie pierwsze najlepsze doświadczenia komunikacji pomiędzy mamą a jej dzieckiem występują
właśnie podczas karmienia.
Mówiąc wyraźnie, nie używając
mowy dziecięcej
poprzez nienaturalne podnoszenie tonu naszego głosu, co często robimy
mówiąc do naszych zwierzątek, oraz nie upraszczając zbytnio języka w obecności dziecka możemy zaspokajać jego
intensywne zainteresowanie językiem i przygotowywać je do późniejszej mowy.
1
Nic nie stoi na przeszkodzie, by opowiadać śmieszne i interesujące historie z naszego życia, recytować ulubione wiersze,
mówić o tym, co właśnie robimy (na przykład "teraz myje twoje stopy, przecieram każdy palec, żeby był naprawdę czysty")
i radować się z takiego ważnego sposobu porozumiewania się z naszym dzieckiem. Możemy również słuchać muzyki, ciszy
i siebie nawzajem.
Dorosły może włączyć się w rozmowę z nawet bardzo małym dzieckiem w następujący sposób; Kiedy dziecko wydaje
dźwięki naśladujmy je - w takim samym tonie i w takiej samej długości Dziecko - "maaaa ga", dorosły - "maaaa ga" i tak dalej.
Kiedy zdarzy się to po raz pierwszy często otrzymujemy niezwykłą odpowiedź, jak gdyby dziecko chciało powiedzieć:
"W końcu ktoś rozumie i mówi w moim języku". Po kilku takich rozmowach wiele dzieci celowo zaczyna wydawać dla nas
dźwięki, byśmy je powtarzali, aż ostatecznie samo zaczyna naśladować dźwięki dorosłych. Jest to forma bardzo ekscytującej
komunikacji dwojga ludzi. Nie jest to
mowa dziecięca,
ale prawdziwy sposób porozumiewania się.
W pierwszym roku życia dziecka, przebieranie, karmienie, kąpanie, podnoszenie, trzymanie i ubieranie są
najważniejszymi i łatwo budzącymi zafascynowanie czynnościami. Kiedy zamierzasz podnieść niemowlę zapytaj je najpierw
o pozwolenie lub powiedz, że zamierzasz to zrobić. Jeśli istnieje taka możliwość, zapytaj czy jest gotowe na to, aby je
podnieść, ubrać, nakarmić, wykąpać, nawet zanim jeszcze podniesiesz je go góry. Dzieci wiedzą, kiedy zadajemy im poważne
pytania i dajemy wybór. Kiedy przebierasz lub kąpiesz niemowlę zamiast rozpraszać je zabawką, spojrzyj w jego oczy,
powiedz mu, co w tym momencie robisz, zadawaj pytania, dawaj wybór.
Wartość takiej pełnej miłości i szacunku komunikacji jest niedoocenienia. Dziecko jest chętne, by mówić do ciebie,
a pragnienie porozumiewania się jest fundamentem rozwoju mowy i języka.
Ten rozwój mowy i języka zależy również od języka, jaki dziecko słyszy wokół siebie w tych pierwszych dniach,
miesiącach i latach. Podsłuchiwanie rozmów, które prowadzą dorośli jest dla dziecka tak samo wartościowe, jak samo
mówienie bezpośrednio do niego.
Rodzic lub starsze rodzeństwo, które mówi do niemowlęcia również uczy je języka. To niesamowite jak dogłębnie
dziecko potrafi poznać język w ciągu tych pierwszych trzech lat życia dochodząc do pełnego zrozumienia jego całości. Nikt
z dorosłych nie jest tego w stanie zrobić w ten sam sposób.
Nigdy nie jest zbyt wcześnie na wspólne przeglądanie książek i rozmowę o nich. Prześliczne tekturowe lub drewniane
książeczki mogą stać na brzegu, by dziecko, które nie potrafi jeszcze siadać mogło swobodnie w nie patrzeć. Wprowadzają one
szeroki wachlarz interesujących tematów w czasie, kiedy dzieci chcą oglądać, słuchać i rozmawiać o wszystkim.
P
ŁACZ JAKO KOMUNIKACJA
Odpowiedzi na dziecięcy płacz różnią się w zależności od kultury. Na przykład rozciągają się one od wierzeń, że płacz
wzmacnia płuca po całkowite niezrozumienie, że ktoś pozwala dziecku płakać. My polecamy, by poświęcić trochę czasu
i energii, aby nauczyć się, co dziecko mówi, kiedy płacze. W tym wypadku nie ma sprawdzonej recepty, ponieważ każde
dziecko jest inne.
Podczas wizyty w szpitalu położniczym Uniwersytety Rzymskiego w czasie mojego kursu Asystenta dla Niemowlęctwa
(z ang. Assistant to Infancy) podpatrywałam naszą panią profesor, w jaki sposób odpowiada na płacz niemowląt. Najpierw
mówiła delikatnie i uspokajała dziecko zapewniając, że ktoś jest przy nim obecny. W wielu przypadkach było to działanie
wystarczające, by pocieszyć dziecko i zatrzymać jego płacz. Gdy okazało się to jednak nieskuteczne, pani profesor
nawiązywała z dzieckiem kontakt wzrokowy lub kładła delikatnie rękę na jego ciele. Często było to całkowicie skuteczne. Jeśli
było inaczej, sprawdzała ona, czy dziecko nie odczuwa jakiegoś dyskomfortu fizycznego: pomarszczone posłanie, mokra
pielucha, potrzeba zmiany pozycji. Rozwiązanie tego problemu prawie zawsze kończyło płacz. Bardzo rzadko zdarzało się, że
dziecko jest głodne i potrzebuje nakarmienia.
Jest to dla mnie sprawa bardzo ciekawa, zwłaszcza, że pochodzę z kraju z dużym problemem otyłości. Prawdopodobnie,
gdybyśmy częściej próbowali pocieszyć nasze niemowlęta w inny sposób niż poprzez nieustanne karmienie i używanie
smoczka - co uczy je, że sposobem na szczęście jest wkładanie czegoś do ust - może udałoby się nam wychować dzieci, które
bardziej rozumieją własne potrzeby.
2
Dla troskliwego rodzica płacz najczęściej oznacza głód lub ból. Jednak dziecko może być również przestraszone, mieć
koszmary, złe wspomnienia, być mokre, samotne, znudzone, może mu być zimno lub gorąco. Istnieje przecież wiele
powodów, by wołać o pomoc.
Troskliwy rodzic, który wiele czasu spędza na obserwowaniu i słuchaniu może nauczyć się rozpoznawać różne rodzaje
płaczu, i to już w ciągu pierwszych dni życia dziecka. Każdy pragnie czuć się zrozumianym.
O
BSERWOWANIE I PRZETWARZANIE
Co twoje dziecko widzi w domu? W pierwszym roku życia w domu warto mieć delikatne pastelowe kolory i nie za wiele
widocznych obiektów. Kiedy wzrok dziecka jest zbytnio pobudzany zwykle zamyka ono oczy i nie patrzy na świat. Lepiej
inspirować i zapraszać dziecko do wzrokowego odkrywania poprzez delikatne kolory i zredukowaną liczbę przedmiotów niż
przytłaczać je ogromem wrażeń.
Kiedy dziecko w danym czasie pochłonęło całkowicie wszystkie widoki, dźwięki i inne zmysłowe odczucia, jakie chciało
pochłonąć, wie ono, ze swojej wrodzonej mądrości, że potrzebny jest teraz czas na sen, by wszystko przetworzyć. Wyobraź
sobie, czym jest przejście z ciepłego, miękkiego i stosunkowo ciemnego środowiska, jakim jest łono matki w miejsce zupełnie
różne, pełne świateł, dźwięków, dotyku i całkowicie obce (poza własną rodziną). Dlatego bardzo istotne jest poszanowanie
mądrości dziecka. Ono najlepiej wie jak długo coś obserwować, kiedy iść spać, aby odpocząć i przetworzyć wszystko, kiedy
się obudzić i chłonąć znów świat wokoło.
Już przy narodzeniu dziecko wie jak regulować własny sen dla optymalnego zdrowia fizycznego i psychicznego. Jeśli
będziemy szanować tę intuicyjną wiedzę, jesteśmy na najlepszej ścieżce, by zapobiec problemom ze spaniem, które tak często
dotykają nowych rodziców i dzieci. Pamiętając nieustannie, że sen jest nieodłącznym elementem życia i nie powinien być
przerywany, będziemy starać się, zgodnie z prastarą mądrością, nie budzić śpiącego dziecka chyba, że wystąpi jakaś nagła
potrzeba.
Musimy być bardzo uważni, by nie nauczyć dziecka zależności od nas w czasie zasypiania. Problemy z zasypianiem
rozwinąć się mogą, kiedy dziecko zanim zaśnie jest każdorazowo trzymane na rękach. Bardzo istotne jest więc, by od
pierwszego dnia życia szanować zdolność dziecka do samodzielnego zasypiania, które jest czynnością zupełnie naturalną i nie
powinno zależeć od dorosłego.
Pozycja do spania: Wiadomo, że najbezpieczniejszą pozycją dla niemowlęcia jest spanie na plecach. Jednak bardzo istotną
sprawą jest, by od samego początku dziecko spędzało trochę czasu na swoim brzuszku, aby ćwiczyć mięśnie szyi, ramion
i nóg.
Pamiętaj, by obserwować wtedy uważnie swojego maluszka i zobaczyć, czego stara się nauczyć.
Od pierwszych dni dziecko jest bardzo ciekawe i odczuwa potrzebę badania świata poprzez swoje zmysły, chce
przebywać ze swoją rodziną, a nie być zamknięte przez cały dzień w cichym pokoju. Aby było to możliwe, rodzice mogą
wykorzystać specjalne dziecięce maty na podłogę, cienkie materace lub dywaniki, które rozkładają w pomieszczeniu, gdzie
spędzają wspólnie czas – w kuchni, sypialni, salonie itd. W ten sposób dziecko może być ze swoimi najbliższymi, obserwować
życie codzienne i zasypiać, kiedy potrzebuje snu. Dzięki temu niemowlę potrafi pozostać w zgodzie ze swoim własnym,
naturalnym rytmem snu i czuwania.
Może ono słuchać rozmów, śmiechów i kojącej ciszy. Będąc na macie może ono również ćwiczyć różne zdolności istotne
dla jego rozwoju, jak gimnastykować i rozciągać mięśnie, podnosić główkę do góry, sięgać po różne przedmioty, podciągać się
– a to wszystko w zgodzie z naturalnym rytmem snu i aktywności.
W czasie snu i marzeń sennych ma miejsce niezwykle wytężona praca umysłowa. Wszystkie dzienne doświadczenia
muszą zostać dołączone, a na ich podstawie musi dojść do przebudowania ogółu funkcji organizmu, tak by działały one teraz
na podstawie nowych informacji pochodzących z tych zgromadzonych w ciągu dnia doświadczeń.
Nie powinniśmy patrzeć na nowonarodzone niemowlęta, jak na małe, bezbronne istoty, ale jak na osoby, które może są
niewielkie, jednak posiadają ogromne możliwości umysłowe oraz wiele zdolności fizycznych, które nie objawią się, dopóki
otoczenie nie będzie wspomagać wyrażania się tego wewnętrznego życia.
— Silvana Montanaro, Doktor Medycyny
3
C
HŁONĄCY
U
MYSŁ
W czasie pierwszych lat życia dzieci dosłownie chłoną świat wokół nich. Nie ma takiej możliwości, by dorosły był zbyt
miły, wyrażał zbytni szacunek, lub był zbyt mądry czy przywiązywał za dużo uwagi do dźwięków, które słyszy dziecko lub do
otoczenia, które ono obserwuje.
W sytuacji, kiedy dziecko nie przebywa ze swoimi rodzicami, należy zwracać szczególną uwagę na najwyższą jakość
oczekiwań wobec innych dorosłych, z którymi dziecko spędza czas. Środowisko, które tworzymy dla naszych dzieci jest tym,
które one będą chciały stwarzać dla swoich dzieci, dla wnuków i tak dalej.
PIERWSZY ROK: SIĘGANIE, CHWYTANIE, I ODMIENIANIE
ŚWIATA
R
OZWÓJ RUCHOWY
Mielinacja
jest definiowana jako rozwój osłonek mielinowych wokół neurytu (aksonu). Osłonki mielinowe stanowią
izolację, która wzmacnia właściwości transmisyjne neurytu oraz chroni impulsy przekazywane z mózgu do różnych mięśni
ciała, co w rezultacie prowadzi do celowych i skoordynowanych ruchów. Nowonarodzone niemowlę jest zdolne jedynie do
kontrolowania mięśni ust, gardła, jedzenia i komunikowania poprzez płacz. Pod koniec pierwszego roku zdarza się cud
i dziecko potrafi sprawować kontrolę nad ruchami całego ciała. Nauczyło się ono łapać i puszczać przedmioty, kopać, czołgać
się i raczkować, siadać uwalniając ręce do odkrywania nowych doświadczeń, i jest zwykle na najlepszej drodze do wstawania
i chodzenia!
Jest to proces działający w dwóch kierunkach. Mielinacja uzdalnia do ruchu, ale również ruch wzmaga tworzenie osłonek
mielinowych więc im więcej pozwolimy naszemu dziecku na ruch tym bardziej będziemy wspierali jego rozwój. Dziecko
w naturalny sposób angażuje się w tę istotną pracę, co przynosi mu dużo radości. Częstym powodem niezadowolenia i płaczu
jest natomiast złość dziecka z niemożności poruszania się. Obecnie istnieje wiele nowoczesnych wynalazków, które w jakiś
sposób blokują lub utrudniają naturalny rozwój ruchowy. Dlatego musimy ciągle upewniać się, że nasze dziecko spędza tak
wiele czasu jak to tylko możliwe w sytuacjach, w których może ono poruszać każdą częścią swojego ciała.
Bardzo ekscytujący jest moment, kiedy niemowlę, które przypatrywało się zabawce wiszącej nad nim intuicyjnie sięga po
nią, a następnie chwyta ją i wprowadza w ruch. Zamiast bycia już tylko istotą, o którą się dba i wszystko dla niej czyni,
niemowlę potrafi już chwytać i intuicyjnie oddziaływać na otoczenie. Dosłownie mówiąc po raz pierwszy "zmieniło ono
świat".
Z
ABAWKI
,
KTÓRE
W
SPIERAJĄ
N
ATURALNY
R
OZWÓJ
R
UCHOWY
W rozdziale "sięganie, chwytanie, i odmienianie świata" oraz w następnych rozdziałach
Radosnego dziecka
będziecie
mogli znaleźć zabawki, które wprowadzają szeroki wachlarz możliwości rozwoju ruchowego dla dzieci. Każda zabawka,
grzechotka, przedmioty do chwytania, puzzle, i inne materiały zostały wybrane z myślą o szczególnym celu. Na rodzicu
spoczywa rola uważnego obserwowania czy wyzwanie nie jest dla dziecka zbyt łatwe i nudne, lub też zbyt trudne, a tym
samym powodujące jego frustrację i rezygnację z dalszej zabawy.
Wiszące zabawki, powinny być co jakiś czas wymieniane, by budzić zainteresowanie i radość dziecka. Możesz również
powiesić takie zabawki w kilku miejscach twojego domu. Musimy być bardzo uważni w szanowaniu 'pracy' dziecka i nie
przerywaniu jej dokładnie w taki sam sposób, jak chcielibyśmy, by nie przerywano nam w ważnym zadaniu, które
wykonujemy. Obserwacja i poszanowanie dla koncentracji rozpoczynają się już teraz, ale będą one rozwijać się przez wiele lat
w relacji z naszymi dziećmi.
4
Z
ABAWKI Z
N
ATURALNYCH
S
UROWCÓW
W czasie ponad dwudziestu lat dostarczania produktów dla niemowląt i dzieci kilkakrotnie już widzieliśmy, kiedy pewne
zabawki zostały wycofane z rynku jako potencjalnie niebezpieczne dla naszych najmłodszych. Nieustannie trwają sprzeczki
o użycie substancji chemicznych, które mogą być toksyczne dla dzieci, do produkcji plastiku pomiędzy producentami
zabawek, organizacjami rządowymi, grupami dbającymi o środowisko czy bezpieczeństwo dzieci. W tej kwestii jesteśmy
konserwatywni.
Polecamy wybieranie dla dzieci zabawek zrobionych z drewna lub tkaniny. Należy unikać przedmiotów plastikowych
chyba, że jesteśmy pewni, iż zostały one wyprodukowane w kraju, gdzie ludzie bardzo ostrożnie dobierają materiały do
produkcji zabawek i innych przedmiotów dziecięcych.
W czasie tych pierwszych bardzo wrażliwych miesięcy życia dziecka, możemy wzbogacić jego doświadczenia przez
zapewnienie mu różnorodnych, interesujących tekstur przedmiotów. Różnice w wadze, teksturze i delikatnym wyrazie
naturalnych materiałów - jedwabiu, bawełny, wełny, drewna, metalu, szkła - są bardzo wartościowe w ubraniach, pościelach,
meblach czy zabawkach.
Pomysły te nie są nowe, ale były przekazywane intuicyjnie przez wiele lat. Francuski filozof Roland Barthes napisał
w swej książki
Mitologie:
Współczesne zabawki produkowane są zwykle nie przez naturę, ale przez technologię. Stworzone są przez
skomplikowane mieszanki plastiku, który jest ... brzydki. Odbierają przyjemność i słodycz dotykania.
Jest rzeczą bardzo niebezpieczną, że drewno znika z naszego życia. Drewno jest materiałem, który jest
znajomy i charakteryzujący się czymś poetyckim; Wytwarza ono w dziecku ciągłość kontaktu z rosnącym drzewem,
stołem, podłogą. Drewno nie łamie się, nie psuje się, nie rozbija się łatwo. Może służyć przez długi czas i żyć razem
z dzieckiem. Może przemieniać stopniowo relację pomiędzy tymi przedmiotami, które są wieczne. Dzisiaj zabawki są
chemiczne i nie dają przyjemności. Takie zabawki psują się bardzo szybko i dziecko nie widzi dla nich przyszłości.
P
IERWSZE
G
RZECHOTKI
I
Z
ABAWKI
W każdej kulturze i przez wieki dorośli spostrzegali jak różne przedmioty przyciągają niemowlęta, a one chcą je chwytać
i bawić się nimi. Poprzez te ulubione zabawki zawieszone w polu widzenia dziecka, lub umieszczone na jego łóżku czy
materacu, staje się ono całkowicie świadome własnych zdolności do sięgania, dotykania czy chwytania, tworzenia dźwięków
za pomocą grzechotek i ćwiczenia się w tej istotnej pracy, którą pragnie wykonywać. Zapewnij zróżnicowanie i wymieniaj
przedmioty często, by czynić dziecko szczęśliwie zajętym.
Nasza rola w tworzeniu otoczenia, w którym dziecko może wypełniać swój potencjał jest niezwykle istotna.
PIERWSZY ROK: SIADANIE, PRACOWANIE
P
RACA
D
ZIECKA
Dobrą definicją
pracy
jest wyrażenie "czynność angażująca jednocześnie umysł i ciało, mająca jakiś cel, który jednostka
wypełnia". Kiedy koncentracja dziecka jest szanowana staje się ono aktywne, twórcze, radośniejsze i bardziej napełnione
pokojem.
Wydaje się, jak gdyby natura zabezpieczyła każde dziecko przez wpływem rozumowania dorosłego, aby dać
pierwszeństwo wewnętrznemu nauczycielowi, który je ożywia. Dziecko ma szansę stworzenie kompletnie skończonej
struktury umysłu, zanim inteligencja dorosłych jest w stanie wpłynąć na niego i wprowadzić jakieś zmiany.
— Dr Maria Montessori
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]