RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU, GEOGRAFIA, geografia info
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU – DZIAŁALNOŚĆ
EOLICZNA
Wiatr dzięki swej zdolności do unoszenia, transportu i akumulacji drobnego materiału,
takiego jak pył, piasek, może formować powierzchnię Ziemi. Tę rzeźbotwórczą działalność
wiatru nazywamy działalnością eoliczną.
Jak każdy czynnik egzogeniczny wpływa on na rzeźbę w trojaki sposób:
v
Niszczy
v
Transportuje materiał, który powstał na skutek procesów niszczących
v
Buduje – osadza materiał, który transportował.
Działalność wiatru zachodzi zwłaszcza tam, gdzie:
v
podłoże pozbawione jest szaty roślinnej, głównie z powodu niedoborów wody, przez
co i grunt jest suchy
v
występuje luźny materiał - piasek, żwir, pył
v
brak jest większych przeszkód, które mogłyby tworzyć bariery dla wiatru
1.
Procesy niszczące:
a) deflacja – polega na wywiewaniu materiału skalnego. Z tym procesem związane jest
powstanie niektórych oaz w Egipcie i niektórych jezior. Np. za jezioro o genezie eolicznej
uznaje się Jezioro Czad
Na skutek tego procesu powstają charakterystyczne formy terenu
v
Misy deflacyjne – formy wklęsłe o długości do kilkunastu kilometrów i głębokości do
kilkudziesięciu metrów. Jest to forma, która powstaję w miejscu, z którego został
wywiany materiał. Największe zauważono na Pustyni Namib.
v
Ostańce deflacyjne – formy wypukłe o stromych stokach i płaskich szczytach,
zbudowane z piasków lub iłów, które powstają na skutek nierównomiernego
wywiewania materiału skalnego
v
Bruk deflacyjny – to pokrywa zbudowana z odruchów skalnych, leżących na osadach
piaszczystych. Powstaje na terenach zbudowanych ze skał różnoziarnistych na skutek
wywiewania materiału drobniejszego (
aby wywiać materiał wiatr musi wiać z
odpowiednią prędkością. Jeśli podłoże jest zbudowane z materiału różnoziarnistego to
wiatr zabiera tylko drobny materiał – ciężkiego nie może unieść. Bruk ten jest więc
skałkami, które nie poddały się działalności wiatru)
. Bruk deflacyjny pokrywa
pustynie kamieniste
v
Złoża eoliczne – powstają często na obszarach nadmorskich lub nadrzecznych, gdy
wiatr wywiewa materiał cięższy a lżejszy pozostawia. Do tego typu złóż należą np.
piaski złotonośne w Australii
b) korazja – polega na szlifowaniu powierzchni skalnych przez ziarenka niesione przez wiatr
1
PDF created with pdfFactory trial version
Nisza i bruk deflacyjny. Dolina Śmierci
Do form terenu, które na skutek tego procesu powstają należą:
v
grzyby skalne – forma w kształcie grzyba, która powstaje na skutek tarcia materiału
skalnego o podłoże zbudowane ze skał litych. Najwięcej materiału wiatr transportuje
przy gruncie dlatego skały właśnie w dolnej partii są najbardziej wyszlifowane
Salar de Uyuni, Bolivia. Fot. David Gemmola Lyndall Spooner. Źródło: INTERNET
v
łuki skalne – występują np. w Parku Narodowym Arches w USA. Tworzą się na
obszarach, gdzie wiatry wieją często w tym samym kierunku. Korazji ulega środkowa
część skały. Reszta – tworzy łuk
Park Narodowy Arches. USA. Fot. Artur Kamiński
v
graniaki - są to niewielkie okruchy skał wyszlifowane piaskiem na powierzchniach
oddzielonych ostrymi krawędziami. W Polsce są to kamienie polne wyszlifowane w
charakterystyczny sposób przez wiatr
Źródło: J. Wójcik, Geografia 1. ZIEMIA, Wyd. PPWK, Książnica – Atlas, Warszawa – Wrocław 2002, s.
158
v
jardangi – są to ostre grzbiety oddzielone bruzdami, powstałymi na skutek korazji w
skałach o niskim stopniu scementowania. Powstają na obszarach o stałych kierunkach
2
PDF created with pdfFactory trial version
wiatrów. Największe skupienie tych form występuje na Pustyni Lut w Iranie. Ich
długość wynosi do 150 km a wysokość do 200 m
2.
Działalność transportowa – polega na przenoszeniu przez wiatr materiału skalnego.
Wyróżniamy 3 rodzaje transportu:
v
Trakcja – transport ziarenek przez toczenie i poślizg (po podłożu)
v
Saltacja – transport przez skoki
(ziarenko unoszone w powietrzu spada na
podłoże unosząc kolejne ziarenko itd. Jest to podobne do gry w pchełki)
v
Transport w masie powietrza – np. burze piaskowe
3.
Działalność akumulacyjna – polega na zostawianiu (depozycji) materiału skalnego,
niesionego przez wiatr. Dzieje się tak, gdy prędkość wiatru spada lub napotyka on
jakąś przeszkodę na swej drodze (np. kępy trawy)
Do form, które powstają na skutek tego procesu zaliczamy:
v
Wydmy – formy w kształcie łuku zbudowane z piasków. Stok dowietrzny jest długi i
płaski. Stok zawietrzny jest krótki i stromy. Do podstawowych rodzajów wydm
zaliczamy:
a)
barchany – wydmy powstające na obszarach suchych. Ich ramiona
szybciej poruszają się niż środek (na środku jest więcej piasku).
Barchany mają około 30 metrów wysokości 500 metrów długości..
Występują na ergach (pustyniach piaszczystych) i należą do wydm
ruchomych (np. w Środkowej Azji przemieszczają się obszarami
prędkością ok. 10 do 20 metrów na rok)
Kierunek wiatru
b)
wydmy podłużne – tworzą się gdy materiału jest dużo a siła wiatru
jest umiarkowana. Występują na pustyniach piaszczystych
(
wyglądają jak kilka barchanów ustawionych jeden za drugim)
c)
wydmy paraboliczne – występują na obszarach, gdzie wody gruntowe
zalegają płytko a na powierzchni występuje nieciągła pokrywa
roślinna. Szybciej porusza się środek wydmy gdyż ramiona
przytrzymywane są przez kępy trawy.
3
PDF created with pdfFactory trial version
d)
Wydmy poprzeczne – powstają na wybrzeżach morskich. Są to ciągi
wydm poprzecznych połączonych ramionami
Słowiński Park Narodowy. Fot. Dagmara Gregorowicz
e)
Wydmy gwiaździste – są to pagórki o nieregularnych kształtach.
Tworzą się na obszarach, gdzie wieją wiatry z różnych kierunków. Są
to wydmy stałe. Na Saharze pełnią rolę drogowskazów.
Wydmy gwiaździste są związane z regularnym układem silnych prądów konwekcyjnych.
Wielki Erg Wschodni
Źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, tom VI, A. Witt R.K.Borówka, Rzeźba
Powierzchni Ziemi, Wyd. Kurpisz s.c., Poznań 1997, s.289
v
Ripple marki – zmarszczki na powierzchniach piaszczystych. Formy krótkotrwałe,
które ulegają transformacji, gdy zmienia się kierunek wiatru. Tworzą się na stokach
dowietrznych wydm.
4
PDF created with pdfFactory trial version
Ripple-marki. Słowiński Park Narodowy. Fot. Dagmara Gregorowicz
v
pokrywy lessowe - uformowały się z pyłu na przedpolach pustyń oraz na przedpolach
dawnych lądolodów. Pył wywiany z przedpola Lodowca Skandynawskiego utworzył
pokrywy lessowe na przedpolu Karpat, Alp, na obszarze Ukrainy i Pogórza
Kazachskiego. Pokrywy lessu w Chinach są natomiast współczesne - tworzone są z
materiału wywiewanego z pustyń Azji Środkowej
Less. Fot. Anna Kodyniak
5
PDF created with pdfFactory trial version
[ Pobierz całość w formacie PDF ]