rzeki, Uniwersytet Jagielloński, hydrobiologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WIELKOPOLSCE W ROKU 2003
1
4. Stan czystości wód powierzchniowych
4.1. Stan czystości wód powierzchniowych płynących
Metodyka badań i oceny jakości rzek
Przedstawiona dalej charakterystyka jakości rzek stanowi efekt prac prowadzonych w ramach monitorin-
gu wód powierzchniowych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Od 1992 roku
są one realizowane według jednolitego programu Państwowego Monitoringu Środowiska.
W 2003 roku kontrolą jakości objęto 79 cieków. Badania prowadzone były w 151 przekrojach badaw-
czych, z czego 26 funkcjonowało w ramach sieci krajowej, a dalsze 125 w sieci regionalnej. Spośród
wskazanych przekrojów, 23 włączono do europejskiej sieci
Eurowaternet
(tabela 4.1.), której zadaniem jest
zbieranie i dostarczanie Europejskiej Agencji Środowiska informacji o stanie zasobów wód śródlądowych
w Europie (ich ilości, poziomie zanieczyszczenia, zmianach w czasie i przestrzeni oraz zależności od czyn-
ników antropogenicznych). Zakres i częstotliwość oznaczania poszczególnych parametrów jakości we
wskazanych sieciach są nieznacznie zróżnicowane.
W niektórych punktach pomiarowo-kontrolnych obok badania jakości wód prowadzono pomiary przepły-
wu. Umożliwiają one określenie ładunku zanieczyszczeń wnoszonych do głównych rzek Wielkopolski. Jed-
nocześnie stanowią punkt wyjścia do oceny wód Polski i Europy oraz stworzenia podstaw do podejmowania
działań na rzecz poprawy jakości wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem.
Tabela 4.1.
Stanowiska pomiarowe sieci Eurowaternet na terenie województwa wielkopolskiego
Lp.
Rzeka
Stanowisko pomiarowo-kontrolne
km biegu
lokalizacja
1.
Barycz
115,2
Odolanów
2.
Meszna
0,3
ujście do Warty (Policko)
3.
Wrześnica
3,0
ujście do Warty (Samarzewo)
4.
Prosna
105,0
Giżyce
5.
Prosna
2,8
ujście do Warty (Ruda Komorowska)
6.
Pokrzywnica (Trojanówka)
1,3
ujście do Prosny (Kalisz)
7.
Swędrnia
4,0
ujście do Prosny (Kalisz)
8.
Lutynia
7,6
ujście do Warty (Śmiełów)
9.
Maskawa
1,5
ujście do Warty (Kępa Wielka)
10.
Wełna
0,3
ujście do Warty (Oborniki)
11.
Noteć
339,1
Łysek
12.
Łobżonka
5,1
ujście do Noteci (Osiek)
13.
Noteć
120,3
powyżej ujścia Gwdy (wodowskaz)
14.
Gwda
78,0
poniżej Lędyczka
15.
Gwda
0,3
ujście do Noteci
16.
Szczyra
0,3
ujście do Gwdy (Lędyczek)
17.
Debrzynka
0,3
ujście do Gwdy (Lędyczek)
18.
Czarna
0,2
ujście do Gwdy (Lędyczek)
19.
Płytnica
0,8
ujście do Gwdy (Płytnica)
20.
Rurzyca
0,1
ujście do Gwdy (Krępsko)
21.
Głomia
0,4
ujście do Gwdy (Dobrzyca)
22.
Dopływ z Bukowej Góry
0,4
ujście do Gwdy (Piła)
23.
Drawa
2,4
ujście do Noteci (Łokacz koło Krzyża)
2
STAN CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Krajowa sieć monitoringu
Większość punktów pomiarowo-kontrolnych sieci monitoringu krajowego zlokalizowana jest na rzece
Warcie i jej głównym dopływie – Noteci. Badania prowadzone są w sposób ciągły z częstotliwością je-
den raz na miesiąc. Sieć obejmuje:
•
jedno stanowisko obserwacyjne na rzece Barycz;
•
11 stanowisk obserwacyjnych na rzece Warcie i pięć stanowisk na jej dopływach uchodzących na terenie
województwa wielkopolskiego tj. na rzece Ner, Kiełbasce, Prośnie, Maskawie i Wełnie;
•
7 stanowisk obserwacyjnych na rzece Noteci dopływie Warty, uchodzącym do niej poza obrębem
województwa wielkopolskiego i dwa stanowiska na dopływach Noteci tj. na rzece Gwdzie i Drawie.
Regionalna sieć monitoringu
Jak wspomniano wcześniej, w 2003 roku regionalna sieć monitoringu wód płynących obejmowała
125 przekrojów pomiarowych. Usytuowano je na dopływach Baryczy i Warty (bezpośrednich i dalszych).
Łącznie, w ramach tej sieci przebadano 74 rzeki odwadniające tereny województwa wielkopolskiego. Część
z nich podlegała kontroli wyłącznie w odcinkach przyujściowych, na części liczbę stanowisk pomiarowych
zagęszczono.
Podobnie jak w systemie monitoringu krajowego próby pobierane są 12 razy w ciągu roku. Jednak tylko
część rzek kontrolowana jest w sposób ciągły, niektóre badano w układzie zlewniowym (łącznie z dopływa-
mi, przy rozszerzeniu liczby stanowisk badawczych), raz na 5 lat.
W związku z tym, że w 2003 roku trwały prace nad stworzeniem nowego systemu oceny i zarządzania
jakością wód powierzchniowych, brakiem rozporządzeń dotyczących sposobu i interpretacji wyników badań
za rok 2003 oraz w celu umożliwienia porównania danych z latami wcześniejszymi, ocenę stanu czystości
rzek po raz kolejny wykonano w oparciu o trzystopniową klasyfikację jakości śródlądowych wód po-
wierzchniowych płynących określoną załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku /Dz. U. Nr 116, poz. 503/.
Wartości dopuszczalne wskaźników zanieczyszczeń odpowiadające poszczególnym klasom czystości
przedstawiono w tabeli 2.
Podstawą oceny były stężenia charakterystyczne (metoda CUGW). W przypadku wskaźników fizyczno-
chemicznych są to średnie stężenia najbardziej niekorzystnych wartości danego parametru. Odrzuca się przy
tym wynik różniący się od poprzedniego ≥200 %. Dla wskaźników toksycznych i hydrobiologicznych pod-
stawę klasyfikacji stanowią najgorsze wyniki, natomiast w przypadku oceny bakteriologicznej drugi z kolei
najniekorzystniejszy wynik.
Klasyfikację cieków wykonano według sześciu, niżej przedstawionych grup wskaźników zanieczyszczeń
(mapa 4.1.):
związki biogenne
uwzględniające badania: azotu amonowego, azotu azotynowego, azotu azotanowego,
azotu ogólnego, fosforanów i fosforu ogólnego;
substancje organiczne
charakteryzowane oznaczeniami: BZT
5
, ChZT-Mn, ChZT-Cr oraz tlenem roz-
puszczonym;
zasolenie
określone zawartością chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych;
zawiesiny;
saprobowość;
bakteriologia
określona wartością miana Coli typu kałowego.
Z uwagi na fakt, iż metoda CUGW uwzględnia najniekorzystniejszy skład wód kontrolowanych cieków,
charakterystykę jakości głównych rzek Warty i Noteci rozszerzono o ocenę bezpośrednią. Podaje ona
procentowy udział zachowania norm badanego parametru jakości. Ocenę uzyskuje się przez porównanie
każdego pomierzonego wskaźnika z wielkością dopuszczalną w danej klasie (rys. 4.1 i 4.2.).
Choć wyniki przeprowadzonej kontroli dotyczyły wybranych przekrojów pomiarowych uzyskane oceny
odnoszono często do odcinków rzek. Założono, że zmiany jakości cieków następują poniżej dopływów oraz
znanych lub prawdopodobnych źródeł zanieczyszczeń.
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WIELKOPOLSCE W ROKU 2003
3
Tabela 4.2.
Wartości dopuszczalne wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych
według Dz.U. z 1991 r. Nr 116, poz. 503
Nazwa wskaźnika
Jednostka
Klasy czystości
I
II
III
Temperatura C
22 i poniżej
26 i poniżej
26 i poniżej
Odczyn
pH
6,5 - 8,5
6,5 - 9,0
6,0 - 9,0
Przewodność elektrolityczna wł. S/cm
800 i poniżej
900 i poniżej
1200 i poniżej
tlen rozpuszczony
mgO
2
/l
6 i powyżej
5 i powyżej
4 i powyżej
BZT
5
mgO
2
/l
4 i poniżej
8 i poniżej
12 i poniżej
ChZT-Mn
mgO
2
/l
10 i poniżej
20 i poniżej
30 i poniżej
ChZT-Cr
mgO
2
/l
25 i poniżej
70 i poniżej
100 i poniżej
Chlorki
mgCl/l
250 i poniżej
300 i poniżej
400 i poniżej
Siarczany
mgSO
4
/l
150 i poniżej
200 i poniżej
250 i poniżej
Żelazo ogólne
mgFe/l
1,0 i poniżej
1,5 i poniżej
2,0 i poniżej
Ołów
mgPb/l
wszystkie klasy 0,05 i poniżej
Miedź
mgCu/l
wszystkie klasy 0,05 i poniżej
Kadm
mgCd/l
0,005 i poniżej
0,03 i poniżej
0,1 i poniżej
Nikiel
mgNi/l
wszystkie klasy 1,0 i poniżej
Cynk
mgZn/l
wszystkie klasy 0,2 i poniżej
Mangan
mgMn/l
0,1 i poniżej
0,3 i poniżej
0,8 i poniżej
Rtęć
mgRg/l
0,001 i poniżej
0,005 i poniżej
0,01 i poniżej
Sód
mgNa/l
100 i poniżej
120 i poniżej
150 i poniżej
Potas
mgk/l
10 i poniżej
12 i poniżej
15 i poniżej
Azot azotynowy
mgN/l
0,02 i poniżej
0,03 i poniżej
0,06 i poniżej
Azot azotanowy
mgN/l
5,0 i poniżej
7,0 i poniżej
15 i poniżej
Azot amonowy
mgN/l
1,0 i poniżej
3,0 i poniżej
6,0 i poniżej
Azot ogólny
mgN/l
5 i poniżej
10 i poniżej
15 i poniżej
Fosfor ogólny
mgP/l
0,1 i poniżej
0,25 i poniżej
0,4 i poniżej
Fosforany
mgPO
4
/l
0,2 i poniżej
0,6 i poniżej
1,0 i poniżej
Substancje rozpuszczone ogólne
mg/l
500 i poniżej
1000 i poniżej
1200 i poniżej
Zawiesina ogólna
mg/l
20 i poniżej
30 i poniżej
50 i poniżej
Zasadowość ogólna
mg/l
-
-
-
Detergenty anionowe aktywne
mg/l
0,2 i poniżej
0,5 i poniżej
1,0 i poniżej
Ekstrakt eterowy
mg/l
5,0 i poniżej
10,0 i poniżej
15,0 i poniżej
Fenole lotne
mg/l
0,005 i poniżej
0,02 i poniżej
0,05 i poniżej
Chlorofil „a” g /l
10 i poniżej
20 i poniżej
30 i poniżej
Saprobowość
oligo do betamezo betamezo do alfamezo
alfamezo
Miano Coli typu kałowego
1,0 i powyżej
0,1 i powyżej
0,01 i powyżej
Jakość badanych rzek
Charakterystyka jakości rzek została przedstawiona w kolejności zgodnej z
Podziałem hydrograficznym
Polski
/IMGW Warszawa 1983/ tj. począwszy od rzek wyższego rzędu do niższego.
4.1.1. Dorzecze Baryczy
W 2003 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu (Delegatury w Kaliszu i Lesz-
nie) objął kontrolą jakości rzekę Barycz, 7 jej pierwszych dopływów (Strzegowę, Kuroch, Złotnicę, Czarną
Wodę, Polską Wodę, Orlę i Rów Polski) oraz 13 dopływów dalszych (Meresznicę, Młyńską Wodę, Żydow-
ski Potok, Borownicę, Radęcę z Ochlą, Starą Orlę, Dąbrocznię, Masłówkę, Samicę Krobską, Rów Luboński,
Rów Śląski II i Kopanicę).
4
STAN CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH
4.1.1.1. Barycz
Barycz jest prawobrzeżnym dopływem Odry.
Bierze początek w południowo-zachodniej części woje-
wództwa wielkopolskiego, jako rów melioracyjny zbierający wody z bagnistego obszaru we wschodniej
części pradoliny barucko-głogowskiej, w okolicach miejscowości Bogufałów. W Uciechowie (poniżej
Odolanowa) Barycz wpływa na teren województwa dolnośląskiego. W granicach województwa wielkopol-
skiego pozostaje odcinek rzeki o długości 25,4 km oraz zlewnia wielkości 199,6 km
2
. Na jakość wód
przyźródłowego odcinka Baryczy wpływ mają oczyszczane ścieki komunalne odprowadzane z Odolanowa
oraz spusty wody ze stawów rybackich w Przygodzicach.
Stan czystości górnego odcinka Baryczy monitorowany jest w jednym punkcie – w
Odolanowie
od po-
czątku lat 90-tych. Przy poborze prób do badań odczytywany był poziom wody.
W 2003 roku poziom wód Baryczy był zdecydowanie niższy niż w latach ubiegłych, co uniemożliwiało dobre
rozcieńczanie wprowadzanych zanieczyszczeń. Średni poziom wody wyniósł w tym roku 0,25 m (przy minimum
0,1 m i maksimum 0,5 m). Natomiast w latach 1998–2002 średni poziom kształtował się w granicach 0,4–0,52 m.
Tabela 4.3.
Stan wód Baryczy w Odolanowie w 2003 roku
Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Stan wody [m] 0,30 brak odczytu 0,50 0,38 0,24 0,20 0,30 0,10 0,10 0,25 0,20 0,15
Wody Baryczy w przekroju
Odolanów
nie kwalifikowały się do żadnej z klas, ze względu na zanieczysz-
czenie fizyczno-chemiczne i bakteriologiczne. Przez dwa miesiące w rzece panowały niekorzystne warunki
tlenowe – ilość tlenu rozpuszczonego była bardzo niska (zakres pozaklasowy). Odnotowano również znacz-
ne obciążenie związkami azotu i fosforu, a zwłaszcza azotem azotynowym i fosforem ogólnym (poza klasą).
W roku 2003, w porównaniu do roku 2002, najbardziej niekorzystne zmiany zaobserwowano w przypadku
ilości tlenu rozpuszczonego w wodzie (w roku 2002 – II klasa, a w 2003 – poza klasą). O pozaklasowości
Baryczy w tych dwóch latach decydowały te same wskaźniki, tj. azot azotynowy, fosfor ogólny i miano Coli
(za wyjątkiem tlenu rozpuszczonego, który dyskwalifikował rzekę tylko w roku 2003).
Tabela 4.4.
Stan czystości Baryczy i jej dopływów w odcinkach przyujściowych w roku 2003*
Lokalizacja stanowiska pomiarowego
km biegu Baryczy (miejsce poboru prób)
km ujścia
do Baryczy
dopływy pierwsze (km biegu rzeki –
miejsce poboru prób)
Klasa
czystości
Wskaźniki decydujące o wypadkowej klasie czystości
115,2 km (m. Odolanów)
poza klasą
Tlen rozpuszczony, azot azotynowy, fosfor ogólny,
miano Coli
113,7 km
Strzegowa (km 3,5 – Ludwików)
poza klasą Azot azotynowy, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli
107,6 km
Kuroch (km 0,5 – Uciechów)
poza klasą
Ten rozpuszczony, BZT
5
, azot azotynowy, azot ogól-
ny, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli
106,2 km
Złotnica (km 11,2 – Świeca)
poza klasą Tlen rozpuszczony, żelazo ogólne, miano Coli
100,6 km
Czarna Woda (km 5,2 – Kolęda)
poza klasą
Ten rozpuszczony, azot azotynowy, fosfor ogólny,
miano Coli
94,0 km
Polska Woda (km 14,3 – Bogdaj)
poza klasą Fosfor ogólny, mangan, miano Coli
szare wiersze oznaczają stanowiska na rzece głównej
druk wytłuszczony oznacza stanowiska w sieci monitoringu krajowego
* w zestawieniu nie uwzględniono danych dotyczących Orli i Rowu Polskiego. Wskazane cieki uchodzą do Baryczy
poza granicami województwa wielkopolskiego
4.1.1.2. Dopływy Baryczy
4.1.1.2.1. Olszówka
stanowi lewy dopływ Baryczy. Uchodzi do niej poniżej wodowskazu w Odolano-
wie, w 113,7 km. Według
Podziału hydrograficznego Polski
jej równorzędnymi ciekami źródłowymi są: do-
pływ spod Ostrzeszowa i dopływ spod Mikstatu. Oba wprowadzają swe wody do Stawu Dębnica, skąd wy-
pływają już jako Olszówka. Pierwszy z wymienionych cieków, zwany również Strzegową podlegał kontroli
w 2003 roku. Badania jakości cieku przeprowadzono po raz pierwszy. Przekrój pomiarowy zlokalizowano
na terenie parku krajobrazowego Dolina Baryczy w miejscowości
Ludwików
(3,5 km biegu rzeki).
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WIELKOPOLSCE W ROKU 2003
5
W górnym biegu Strzegowa jest odbiornikiem oczyszczanych ścieków z miasta Ostrzeszowa.
W wyniku przeprowadzonej kontroli ustalono, że wody rzeki w
Ludwikowie
nie kwalifikowały się do
żadnej z klas, ze względu na zanieczyszczenie fizyczno-chemiczne i bakteriologiczne. W grupie wskaźników
fizyczno-chemicznych normy były przekroczone przez stężenia azotu azotynowego, fosforanów i fosforu
ogólnego. Stężenia pozostałych związków azotu mieściły się w II i III klasie. W zakresie III klasy znalazło
się stężenie potasu oraz wartość BZT
5
.
O zanieczyszczeniu rzeki świadczyła również wartość indeksu saprobowości peryfitonu – III klasa. Pozo-
stałe wskaźniki nie przekraczały zakresu wymaganego dla II klasy.
4.1.1.2.2. Kuroch
jest prawobrzeżnym dopływ Baryczy, do której uchodzi w 107,6 km. Jego długość
wynosi 31,8 km, natomiast powierzchnia zlewni 208,4 km
2
.
Rzeka badana była w ramach monitoringu regionalnego od 1992 roku w dwóch punktach:
Kaczory
(km 8,5) – powyżej Odolanowa i
Uciechów
(km 0,5) – poniżej Odolanowa. Ostatnie badanie miało miejsce
w 1999 roku.
W
Kaczorach
normy były przekroczone przez stężenie potasu i ilość bakterii Coli. Dość znaczne –
sięgające III klasy było obciążenie rzeki związkami azotu (azot azotynowy i ogólny) oraz manganem. Za-
wartość materii organicznej i związków fosforu była mniejsza – w II klasie.
W
Uciechowie
jakość rzeki uległa wyraźnemu pogorszeniu. Panowały bardzo złe warunki tlenowe (tlen
rozpuszczony – poza klasą). Do zakresu pozaklasowego wzrosło obciążenie wód materią organiczną (BZT
5
),
związkami azotu (azot azotynowy i ogólny) i fosforu (fosforany i fosfor ogólny). Zanieczyszczenie bakte-
riologiczne utrzymywało się na ponadnormatywnym poziomie. Zwiększeniu uległa także ilość niesionej za-
wiesiny i azotu azotanowego (do III klasy).
W 2003 roku po raz pierwszy w przekroju
Uciechów
mierzono przepływ. Podobnie jak w innych rzekach
stany wody przez ponad połowę roku utrzymywały się na niskim poziomie (nawet tak niskim, że niemożliwe
było dokonanie właściwego pomiaru przepływu).
4.1.1.2.3. Złotnica
jest górnym biegiem Kanału Świeca. W dolinie Baryczy rzeka jest uregulowana i na-
zywana Kanałem. Długość cieku wynosi 36,7 km, natomiast powierzchnia zlewni 132,5 km
2
. Złotnica ucho-
dzi do Baryczy w 106,2 km jej lewego brzegu. Przepływa głównie przez tereny zalesione.
W 2003 roku badana była po raz pierwszy. Jej wody w przekroju
Świeca
nie odpowiadały normom ze
względu na zanieczyszczenie fizykochemiczne i bakteriologiczne. Normy przekraczało stężenie żelaza i ilo-
ść bakterii Coli. Do zakresu pozaklasowego spadła ilość tlenu rozpuszczonego. Wysokie stężenia zaobser-
wowano również w wypadku manganu i fosforu ogólnego (III klasa). Obciążenie materią organiczną i zwi-
ązkami biogennymi było niewielkie (II klasa). Nie odnotowano zanieczyszczenia metalami ciężkimi i deter-
gentami. Zanieczyszczenia manganem i żelazem nie wiąże się z oddziaływaniem człowieka.
Dla Złotnicy również po raz pierwszy w 2003 roku wykonywano pomiary przepływu. I tu także poziom
wody był bardzo niski.
4.1.1.2.4. Czarna Woda
wpada do Baryczy 100,6 w km. Jest jej prawobrzeżnym dopływem. Zlewnia
Czarnej Wody ma powierzchnię 118,8 km
2
. Rzeka jest odbiornikiem ścieków z Sulmierzyc. W 2003 roku
badana była po raz pierwszy, w punkcie
Kolęda
(km 5,2) na granicy województwa wielkopolskiego i dolno-
śląskiego.
Jakość wód Czarnej Wody w
Kolędzie
nie odpowiadała normom ze względu na zanieczyszczenie fizy-
kochemiczne (azot azotynowy, fosfor ogólny) i bakteriologiczne (miano Coli). Odnotowano również deficyt
tlenu rozpuszczonego (poza klasą). Duże – w zakresie III klasy – było obciążenie materią organiczną
(BZT
5
), zawiesiną, związkami azotu (azot amonowy i ogólny), fosforanami i manganem. Nie stwierdzono
zwiększonych zawartości metali i detergentów.
4.1.1.2.5. Polska Woda z dopływami
Polska Woda
o długości 46,0 km, jest lewym dopływem Baryczy, do której uchodzi w 94,0 km. Jej
zlewnia zamknięta przy wodowskazie Bogdaj obejmuje tereny o powierzchni 126,9 km
2
. Poniżej, w dolinie
Baryczy, sieć wodna jest bardzo skomplikowana – liczne są rowy, stawy.
W 2003 roku Polska Woda badana była po raz pierwszy. Do badań wybrano przekrój w miejscowości
Bogdaj
(km 14,3). W świetle przeprowadzonej kontroli wody rzeki nie odpowiadały normom ze względu na zanieczysz-
czenie fizykochemiczne (fosfor ogólny i mangan) i bakteriologiczne. Wysoka (w III klasie) była zawartość azotu
azotynowego i żelaza. Wśród pozostałych wskaźników fizyczno-chemicznych dominowała I klasa.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]