raczkujace-klastry, Logistyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
KLAsTry LOKOMOTyWą rOZWOJu rEgIOnALnEgO
Jan Kaźmierski
raczkujące klastry
społecznego poprzez wspieranie rozwoju
sieci między irmami, budowanie zaufa-
nia i rzeczywistego dialogu społecznego,
przyciąganie i lokalizacja bezpośrednich
inwestycji zagranicznych w regionie, bu-
dowanie marki regionu.
Fot. Panthermedia
Klastry a innowacyjność
Badania nad innowacyjnością przedsię-
biorstw przeprowadzone w ramach Com-
munity Innovation Survey w państwach
UE dowiodły, że najwięcej interakcji
i współpracy zachodzi między elementa-
mi systemu innowacyjnego na poziomie
regionalnym. Regionalne systemy inno-
wacyjne, wykorzystujące transfer wiedzy
w oparciu o bezpośrednie kontakty ludzi,
bazują przede wszystkim na bliskości
geograicznej, która jest kluczowym ele-
mentem funkcjonowania struktur kla-
strowych. Tworzenie i rozwój klastrów
w regionie wiąże się z szeregiem zjawisk,
które pozytywnie wpływają na konku-
rencyjność i innowacyjność gospodarki
lokalnej.
Korzyści, jakie osiągane są w regionie
dzięki funkcjonowaniu klastrów, odczy-
tać można również analizując cele rozwo-
ju poszczególnych klastrów.
Część z tych celów zaliczyć można do tzw.
celów powszechnych – najczęściej reali-
zowanych – inne natomiast podejmowa-
ne są rzadziej lub wcale nie są urzeczy-
wistniane. Z tego punktu widzenia łatwo
zauważyć, że nie w każdym regionie
korzyści te będą identyczne. Ich zakres
i liczba będzie sprawą indywidualną lo-
kalnego środowiska.
Omawiając aspekt korzyści regionalnych,
należy zwrócić również uwagę na istotną
kwestię, jaką jest zrównoważony rozwój
regionu. Dla przedsiębiorstw i organiza-
cji klastrowych zrównoważony rozwój
oznacza kojarzenie celów ekonomicz-
nych, ekologicznych i społecznych dla
osiągnięcia satysfakcjonującego wyniku
dla przedsiębiorstwa oraz otoczenia spo-
łecznego i środowiska naturalnego.
Należy mieć jednak świadomość, że funk-
cjonowanie klastrów może wiązać się
takżez potencjalnymi efektami negatyw-
nymi dla regionu, takimi jak: niebezpie-
czeństwo, że klastry mogą przerodzić się
w pewnych warunkach w zmowy karte-
dokonujące się obecnie w skali światowej silne procesy
globalizacji rozwinęły i umocniły pozycję klastrów jako
jednego z kluczowych czynników rozwoju gospodarek
regionalnych i krajowych. Im bardziej rynki ulegają
procesom globalizacji, tym silniejsza jest tendencja do
lokowania zasobów w regionach bardziej atrakcyjnych dla
danej branży.
Napływ zasobów do atrakcyjnych w za-
kresie wybranych branż regionów wpły-
wa na rozwój zlokalizowanych w danym
regionie klastrów, które stymulują rozwój
i „specjalizację” danego regionu. Dzięki
klastrom wiele europejskich regionów
było zdolnych do wykorzystania swojego
potencjału – np. w branży usług inanso-
wych (Londyn), petrochemii (Antwerpia),
kwiatów (Holandia), biofarmacji (region
graniczny Dania-Szwecja). Rozwijające
się klastry, zwiększając stopniowo swój
zasięg, przyciągają ludzi, technologie,
inwestycje, jednocześnie poszukują in-
nych klastrów, które mogłyby dostarczać
komplementarnych wyrobów i z którymi
można by nawiązać współpracę.
teoretyków, jak i praktyków zajmujących
się problemami rozwoju regionalnego
panuje zgodność co do tego, że rozwój
struktur klastrowych wyzwala szereg po-
zytywnych impulsów dla regionu. Efekty
te można podzielić na korzyści pośrednie
oraz bezpośrednie.
Do grupy korzyści pośrednio wynikają-
cych z tworzenia klastrów zaliczyć na-
leży przede wszystkim: zwiększenie za-
interesowania w polityce gospodarczej
poziomem mikro- i mezo-ekonomicznym,
bardziej efektywne gospodarowanie środ-
kami publicznymi w zakresie pomocy
publicznej, uczenie się zarządzania zmia-
nami w sektorze publicznym, inicjowanie
i wspieranie tzw. kapitałów zalążkowych
(venture capital) w celu inansowania
przedsiębiorstw i wspierania przedsię-
biorczości na rzecz odchodzenia od sub-
sydiowania działalności.
Po stronie korzyści bezpośrednich znaj-
dują się: rozwój kapitału ludzkiego,
przyspieszony rozwój infrastruktury
technicznej, społecznej oraz infrastruk-
tury otoczenia biznesu, rozwój kapitału
Korzyści z istnienia
klastra
Budowa i istnienie klastrów opiera się na
zasadzie wzajemnych korzyści wszyst-
kich uczestników klastrów. Klaster two-
rzą nie tylko przedsiębiorcy, ale również
szeroko pojęte otoczenie lokalne, z które-
go czerpie on swoją siłę. Zarówno wśród
18
Grudzień 2012 - Styczeń 2013 nr 6/2012 (73) / www.eurologistics.pl
Polityka wspierania
klastrów w Polsce
a doświadczenia
krajów uE
Obecnie można już mówić o powszechnie
realizowanej strategii regionalnej opartej
o klastry. Podejście to upatruje właśnie
w strukturach klastrowych motor napę-
dowy rozwoju gospodarczego, a w konse-
kwencji i społecznego regionu. Proponuje
wykorzystanie metod oceny klastrów do
oceny poziomu rozwoju regionalnego.
Badania tego typu są coraz częściej pro-
wadzone przez agendy rządowe. Przykła-
dowo, jeden z takich projektów przepro-
wadził amerykański Departament Handlu
wraz z Information Design Associates
i ICF/Kaiser International. Autorzy rapor-
tu mocno akcentują rolę, jaką przywiązu-
je się obecnie do zagadnienia kreowania
i funkcjonowania klastrów jako elementu
strategii regionalnej.
Szereg państw europejskich zaadapto-
wało podejście klastrowe na szczeblu re-
gionalnym jako element swojej polityki
ekonomicznej. Długie tradycje wykorzy-
stania klastrów w gospodarce posiadają
na przykład Holandia i Dania. Także Fin-
landia i Szwecja wykorzystują klastry dla
ustalania priorytetów swojego rozwoju
lowe dyktujące odbiorcom wyższe ceny,
możliwość negatywnego oddziaływania
na środowisko przyrodnicze w wyniku
wysokiej koncentracji przedsiębiorstw
funkcjonujących w specyicznych gałę-
ziach gospodarki, niebezpieczeństwo wy-
kształcenia się monokultury gospodar-
czej w regionie, związanej z nadmierną
koncentracją danego sektora gospodarki.
ści podmiotów, które działają na danym
obszarze.
Należy tu zwrócić szczególną uwagę na
trzy płaszczyzny pozytywnego wpływu
inicjatyw klastrowych na konkurencyj-
ność irm zlokalizowanych w regionie.
Pierwsza z nich to korzyść wynikają-
ca z tworzenia wspólnego marketingu
i wspólnej ekspansji marketingowo-in-
formacyjnej. Poprzez to grupa przedsię-
biorstw jest wizerunkowo silna i zdolna
do ostrej walki rynkowej. Płaszczyzna
druga - to ekspansja na nowe rynki
zbytu, w tym w szczególności ekspan-
sja eksportowa dzięki m.in. potencja-
łowi skupionemu w jednym miejscu,
wywodzącemu się z wielu irm, często
posiadających bagaż doświadczeń z do-
tychczasowej działalności eksportowej.
Płaszczyzna trzecia – uważana współ-
cześnie za jedną z najistotniejszych – to
innowacyjność i dyfuzja wiedzy. Mieści
się tu możliwość dostępu do jednostek
naukowo-badawczych oraz pozyskiwa-
nie wyspecjalizowanych młodych kadr
do struktury klastrowej. Okazuje się, że
inicjatywy klastrowe mogą w znacznym
stopniu przyczynić się do rozwoju sieci
relacji z innymi podmiotami, które są
tak istotne w procesie innowacyjnym.
Klastry
a konkurencyjność
regionu
Istnienie i rozwój struktur klastrowych
powinno być traktowane jako ważny in-
strument podnoszenia konkurencyjno-
ści i dynamizowania rozwoju nie tylko
poszczególnych organizacji, ale także
regionów. Klastry w pozytywny spo-
sób wpływają również na powstawanie
w regionie nowych podmiotów gospo-
darczych oraz na tworzenie kultury in-
nowacyjności i przedsiębiorczości. Są
atrakcyjnym miejscem lokalizacji dla
bezpośrednich inwestycji zagranicz-
nych oraz atrakcyjnym rynkiem pracy
przyciągającym wykwaliikowanych
pracowników, co zwiększa konkurencyj-
ność danego regionu, wpływając tym
samym na podnoszenie konkurencyjno-
19
www.eurologistics.pl / Grudzień 2012 - Styczeń 2013 nr 6/2012 (73)
Cele inicjatyw klastrowych w odniesieniu do regionu
z dominującą rolą organów państwa jako
inicjatorów życia klastrowego, liderów,
animatorów innowacji i nowych rozwią-
zań. Belgia i Hiszpania realizują model
regionalny z silną rolą lokalnych samo-
rządów i przedsiębiorstw. Model miesza-
ny, zwany także pośrednim, przyjęły takie
państwa, jak Austria, Niemcy, Włochy,
Szwecja, Wielka Brytania. Wiele krajów
unijnych, w tym i Polska, ciągle szuka
własnej drogi i jest w fazie wypracowy-
wania najbardziej adekwatnego do swo-
ich uwarunkowań modelu klasteringu.
W każdym kraju inaczej również roz-
kłada się akcenty, przypisując klastrom
różne funkcje, zadania, cele strategiczne.
W Niemczech i Finlandii główny wysiłek
położony jest na stymulowanie systemo-
wych interakcji w ramach potrójnej he-
lisy (przedsiębiorstwa – władza publicz-
na – ośrodki naukowo-badawcze). Inne
państwa, np. Francja, Belgia i Holandia,
koncentrują się na wsparciu sektora B+R
i powiązaniu go z biznesem. Efektem ma
być lepsze wykorzystanie osiągnięć na-
ukowych w praktyce gospodarczej (vide
komercjalizacja innowacji).
Są też kraje, w których priorytety w za-
kresie CBP zakreśla się bardzo szeroko,
zakładając, że polityka rozwoju w oparciu
o klastry ma służyć przede wszystkim
budowaniu ogólnych powiązań przedsię-
biorstw z różnymi uczestnikami systemu
gospodarczego: instytucjami publiczny-
mi, otoczeniem biznesu, jednostkami ba-
dawczymi, konkurencją, etc. (np. Włochy,
Wielka Brytania). Warto też zauważyć,
że za element tej polityki można rów-
nież uznać tworzenie parków naukowo-
-technologicznych, inkubatorów przed-
siębiorczości, a nawet specjalnych stref
ekonomicznych. W Polsce potwierdza to
chociażby ostatni pomysł Ministerstwa
Gospodarki – przekształcenia (przyszło-
ściowo) działających w Polsce specjalnych
stref ekonomicznych w klastry. Wyraźną
specyiką polityki wspierania klastrów
jest to, że nie można mówić o jednym mo-
delu takiej polityki. Nie istnieje jednolity,
uniwersalny model CBP. Poszczególne
państwa i regiony muszą dokonywać wy-
boru najlepszych dla siebie strategii, na-
rzędzi i rozwiązań, uwzględniając swoją
lokalną specyikę, uwarunkowania, szcze-
gólne okoliczności.
Cele powszechne
Wspieranie rozwoju powiązań siecio-
wych wśród mieszkańców
Promocja rozwoju, ekspansji i funk-
cjonowania przedsiębiorstw
Wspieranie rozwoju powiązań siecio-
wych wśród przedsiębiorstw
Ułatwianie przebiegu procesów
innowacyjnych
Promocja innowacji i nowych
technologii
Przyciąganie nowych irm i talentów
do regionu
Promocja eksportu dotycząca działal-
ności i produktów klastrowych
Kreowanie marki regionu
Zabezpieczanie potrzeb biznesu
Zbieranie informacji rynkowych
Analiza trendów rozwoju techniki i
technologii
Podwyższanie świadomości dotyczą-
cej klastrów wśród przedsiębiorców
Promocja tworzenia kapitałów
zalążkowych (spin-ofs)
Zabezpieczanie technicznych potrzeb
szkoleniowych przedsiębiorstw
Zaspokajanie potrzeb dotyczących
szkoleń z zakresu zarządzania
Dyfuzja technologii w klastrze
Lobbing na rzecz rozwoju infrastruk-
tury
Wspieranie procesów produkcyjnych
Poprawianie atrakcyjności lokalizacji
dla irm
Podwyższanie jakości legislacyjnej
Lobbing na rzecz udzielania większych
subsydiów kierowanych na wspieranie
rozwoju
Wspieranie usług związanych z
inkubacją przedsiębiorstw
Badanie i analiza funkcjonowania
klastrów
Koordynacja rynku nabywców
Realizowanie prywatnych projektów
infrastrukturalnych
Określanie/uzgadnianie standardów
technicznych
Upowszechnianie wiedzy o klastrach
np. w formie raportów
Minimalizacja konkurencji między
podmiotami działającymi w klastrze
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: A. Jewtuchowicz, Z. Przygodzki, Rozwój kla-
strów…, op. cit., s. 14, [za:] O. Sölvell, G. Lidqvist, Chr. Ketels, The Cluster Initiative Green-
book, Stockholm 2003, s. 10.
ekonomicznego. Kraje takie jak Francja,
Niemcy czy Hiszpania nie posiadają ca-
łościowej jednolitej polityki klastrowej,
lecz wykorzystują koncepcję klastrów do
rozwoju ekonomicznego poszczególnych
regionów lub obszarów gospodarczych.
Zasadnicza różnica między koncepcją
CBP a klasycznym modelem rozwoju re-
gionalnego polega na odejściu przez or-
gany władzy regionalnej od tradycyjnego
bezpośredniego czy też, mówiąc wprost,
ręcznego sterowania lokalną gospodarką,
na rzecz działań pośrednich i stymulują-
cych. Klastry stają się tu więc narzędziem
wsparcia i aktywizacji, służą uwolnieniu
naturalnej przedsiębiorczości. To jed-
na z najważniejszych zalet prowadzenia
CBP – korzyści są odczuwalne dla całego
regionu, a nie tylko dla zaangażowanych
w projekt podmiotów.
Unia Europejska, promując ideę klasterin-
gu i rozwoju w oparciu o sieci współpra-
cy, nie narzuca żadnego modelu realizacji
tej koncepcji. Przeciwnie, zachęca się do
poszukiwania własnych oryginalnych
rozwiązań, które byłyby odpowiedzią na
problemy lokalnych gospodarek. Nie-
mniej jednak, abstrahując od tego rodza-
ju odmienności, ostatecznym celem CBP
zawsze powinno być podniesienie pozio-
mu konkurencyjności systemu gospodar-
czego, choć ową konkurencyjność należy
rozumieć szeroko.
Polityka oparta o klastry może być realizo-
wana na dwóch szczeblach – centralnym
(polityka narodowa) i samorządowym
(polityka regionalna). Możliwy i często
najbardziej efektywny jest jednak model
mieszany. Polega on na tworzeniu naro-
dowych ram dla realizacji polityki szcze-
bla regionalnego. Rolą władz publicznych
w strukturze klastrowej jest wytyczanie
ram działania, tworzenie ogólnych regu-
lacji. Tam jednak, gdzie zaangażowanie
organów władzy jest duże, często przej-
mują one funkcje nawet lidera klastrowe-
go. Wydaje się jednak, że bliższe istocie
idei klasteringu jest pozostawienie roli
głównego animatora przedsiębiorcom
i stworzenie jak najlepszych warunków
do powstawania inicjatyw typu oddolne-
go ( buttom – up).
W Unii Europejskiej możemy znaleźć
przykłady realizacji koncepcji CBP w każ-
dym z wymienionych modeli. Francja
i Luksemburg preferują model centralny
Klastry w Polsce
W Polsce zjawisko klasteringu nie jest
jeszcze w pełni dojrzałe. Z przeprowa-
dzonych badań jednoznacznie wynika, że
większość działających obecnie klastrów
20
Grudzień 2012 - Styczeń 2013 nr 6/2012 (73) / www.eurologistics.pl
ma raczej charakter „zalążków” aniże-
li dojrzałych struktur. Może to wynikać
z niewłaściwego ukierunkowania polityk
regionalnych, które często odgórnie typu-
ją branże otrzymujące wsparcie.
Wypracowana przez instytucje Unii Euro-
pejskiej polityka klastrowa wdrażana jest
u nas od szeregu lat bezkrytycznie przez
instytucje państwowe. Jest ona niedopa-
sowana do realiów polskiej gospodarki,
do naszych warunków społeczno-gospo-
darczych, a przez to nieefektywna. Prze-
prowadzone niedawno badania przez Del-
loite Business Consulting S.A. wskazują,
że zgrupowania klastrowe w Polsce nie
są rozwinięte, borykają się z problemami
inansowymi oraz cechuje je nieufność
przedsiębiorców wobec ich otoczenia
i w stosunku do instytucji publicznych.
Koncepcja pobudzania konkurencyjności
i rozwoju gospodarczego poprzez rozwój
klastrów (Cluster-based policy) powinna
być niewątpliwie elementem mądrej i pla-
nowo prowadzonej polityki regionalnej,
promującej powstawanie tego typu struk-
tur – na wzór doświadczeń zachodnich
gospodarek. Polityka regionalna powinna
wpisywać się w założenia ogólnej polityki
rozwoju struktur klastrowych w Polsce,
dążąc do przekształcania skupisk irm
w dynamiczne klastry, charakteryzują-
ce się wysokim poziomem konkurencji,
współpracy, interakcji i efektów zewnętrz-
nych.
Jakkolwiek przesłanki polityki wspierania
klastrów (CBP) można uznać za słuszne,
nie są one w stanie zastąpić naturalnych
mechanizmów rynkowych. Inną przyczy-
ną mogą być stosunkowo niskie kryteria
dla uzyskania – relatywnie niewielkiego
– wsparcia dla rozwoju inicjatyw klastro-
wych. W efekcie, w wielu regionach Polski
formalnie powstają inicjatywy klastrowe,
niestety wiele z nich zamiera wraz z wy-
gaśnięciem pomocy udzielanej przez re-
gionalne jednostki samorządowe lub wraz
z zakończeniem projektu realizowanego
przez instytucje otoczenia biznesu.
W świetle koncepcji klastrów za błędne
należy uznać działania z zakresu trans-
formacji systemowej w Polsce, powodu-
jące podziały dużych polskich podmiotów
gospodarczych, które osłabiły ich pozycję
konkurencyjną, zwłaszcza w skali mię-
dzynarodowej. Małe w skali europejskiej
i światowej irmy polskie zostały skaza-
ne na przegraną w konkurencji rynko-
wej w konfrontacji z dużymi koncernami
europejskimi i światowymi, swobodnie
wchodzącymi do Polski. Z tych względów
koncepcję klastrów potraktować można
jako próbę naprawy i naprawiania tych
błędów systemowych przez wykreowanie
nowych konkurencyjnych organizmów
gospodarczych na bazie już istniejących,
lecz zatomizowanych irm i instytucji.
Na zakończenie należy podkreślić, że okre-
ślenie właściwego modelu polityki wspie-
rania klastrów ma znaczenie kluczowe,
ponieważ może okazać się, że kopiowanie
czy imitacja rozwiązań zagranicznych bez
uwzględnienia polskich specyicznych
realiów doprowadzi do poniesienia nie-
potrzebnych kosztów w dłuższym okresie.
Jednocześnie, w celu uniknięcia ewident-
nie błędnych rozwiązań, należy brać pod
uwagę pozytywne i sprawdzone doświad-
czenia zebrane w innych państwach.
Realizacja tej polityki wymaga daleko-
wzroczności zarówno od władz samorzą-
dowych, jak i lokalnych elit. Jednocześnie
ze względu na zawarte w tej koncepcji
nowe spojrzenie na kwestie stymulowania
przedsiębiorczości potrzebna jest zmiana
ilozoii myślenia lokalnych i regional-
nych władz. Dotyczy to również przedsię-
biorców – uczestników klastrów, którym
niekiedy trudno jest pogodzić się z ko-
niecznością ścisłej współpracy z lokalny-
mi i regionalnymi konkurentami.
21
www.eurologistics.pl / Grudzień 2012 - Styczeń 2013 nr 6/2012 (73)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]