RACJONALNE ROZMNAŻANIE RODZIN, 1. ROLNICTWO, PSZCZELARSTWO
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
BIULETYN NAUKOWY
Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002
RACJONALNE ROZMNAŻANIE RODZIN
SKUTECZNIE ZWALCZA NASTRÓJ ROJOWY
I ZWIĘKSZA PRODUKCYJNOŚĆ RODZIN
Maciej Siuda, Jerzy Wilde
Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn
S ł o w a k l u c z o w e: rodzina pszczela, odkład, nastrój rojowy, rozmnażanie rodzin.
Streszczenie
W pracy zaprezentowano efektywne metody rozmnażania rodzin pszczelich, będące sposobem na
racjonalne powiększanie pasiek. Analizowano metody rozmnażania rodzin, uwzględniając ich wpływ
na rozwój rodzin macierzystych. Wybór metody rozmnażania pszczelarz powinien dostosować do
oczekiwanej liczby nowo utworzonych rodzin oraz panujących warunków klimatyczno-pożytkowych.
RATIONAL MULTIPLICATION OF HONEYBEE COLONIES EFFECTIVELY
SUPPRESSES THE SWARM IMPULSE AND INCREASES THEIR PRODUCTIVITY
Maciej Siuda, Jerzy Wilde
Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn
K e y w o r d s: honeybee colony, nucleus, swarm impulse, colony multiplication.
Abstract
The paper presents effective methods of honeybee colony multiplication, aimed at rational apiary
development. The multiplication methods were analyzed taking into account their effect on the
productivity of mother colonies. It was concluded that these methods should be selected on the basis
of the expected number of new colonies as well as climate and nectar flow conditions.
Wprowadzenie
We wszystkich pasiekach istnieje potrzeba rozmnażania rodzin pszczelich.
Większość pszczelarzy odbudowuje stan pasiek o tyle rodzin, ile spadło ich
w okresie zimowania (P
IDEK
1984). Dodatkowo poprawa koniunktury
28
Maciej Siuda, Jerzy Wilde
w pszczelarstwie, choć ciągle powolna, to już odczuwalna, rodzi zapotrzebowa-
nie na pnie pszczele. Warto zatem zastanowić się, jak rozmnażać rodziny, aby
było ich najwięcej, a jednocześnie, aby nie stracić zbyt dużo z produkcyjności
macierzaków (W
ILDE
i in. 1994).
Sytuacja ekonomiczna pasiek w naszym kraju zmusza do szukania op-
tymalnych metod gospodarki pasiecznej oraz nowych źródeł dochodów. Produ-
kcja rodzin, pod warunkiem znalezienia na nie nabywcy, może być takim
dodatkowym źródłem (W
ILDE
iC
ICHOŃ
1999, W
ILDE
i in. 1994). Dla pasiek
korzystających ze słabych pożytków rozwojowych byłby to szczególnie atrak-
cyjny sposób poprawienia dochodowości, gdyż według P
IDKA
(1984) wartość
przezimowanego odkładu jest równa wartości 10 – 13 kg miodu. Uzyskane
wyniki zależą jednak od wyboru optymalnej metody tworzenia nowych rodzin
oraz od występujących pożytków (M
ARCINKOWSKI
1991). Jest zatem duża
szansa na to, iż roje, odkłady czy rodziny pszczele staną się takim samym
towarem, jak miód, wosk, pyłek, czy inne produkty pszczelarskie (P
IDEK
1984,
W
ILDE
2000, W
ILDE
i in. 1994).
Koszty powiększania pasiek
Najszybszym sposobem odbudowania liczby rodzin pszczelich lub powięk-
szenia pasieki jest ich zakup. Pszczelarze częściej decydują się na zakup rodzin
wczesną wiosną, chociaż ich cena jest wyższa, najczęściej trzeba zapłacić od 70
do 150 zł, niż jesienią, kiedy rodzina pszczela kosztuje od 50 do 100 zł, do tego
należy dodać niemałe koszty zazimowania i ryzyko przezimowania. W czasie
zakupu należy starannie przejrzeć rodziny, oceniając ich stan zdrowotny i siłę.
Powiększanie liczby rodzin przez zakup wiąże się jednak z pewnymi niedogod-
nościami. Koszty zakupu rodzin wiosną ponosimy już na początku sezonu,
jeszcze przed rozpoczęciem zbiorów, natomiast kupując rodziny jesienią, pono-
simy dodatkowe ryzyko związane z ich zimowlą. Musimy liczyć się także
z dodatkowymi kosztami pracy w przypadku zakupu pni o innym systemie
ramek, ponoszonymi na ich standaryzację lub przenoszenie do własnych uli.
Dość często przypadkowo zakupione pszczoły odbiegają swoim zachowaniem,
agresywnością lub rojliwością, od pszczół przez nas posiadanych. Wiąże się to
najczęściej ze stratami w produkcji, gdyż nabyte pszczoły najczęściej nie
przedstawiają dużej wartości użytkowej pod względem wydajności miodowej,
dochodzą jeszcze koszty związane z wymianą matek. Dodatkowe koszty zwią-
zane z wymianą matek mogą ponieść również pszczelarze powiększający
pasieki przez kupowanie rojów. W ubiegłym sezonie za rój należało zapłacić ok.
50 zł, choć w rejonach, gdzie rójka występowała wyjątkowo często, roje można
było nabywać za wyjątkowo niską cenę (5 – 10 zł). W zależności od pory sezonu
i siły roju inwestycja ta nie zawsze zwraca się w tym samym sezonie (O
TIS
i in.
Racjonalne rozmnażanie rodzin ...
29
1984). Decydując się na powiększanie pasieki przez zakup odkładów, unika się
dodatkowych kosztów, albowiem odkłady mają młode matki, a pszczelarz,
zamawiając je, decyduje o systemie ramki. Cena odkładu zależy od pory sezonu
i jego siły, a kształtuje się od 80 do 130 zł. Jednocześnie inwestycja ta może się
zwrócić w tym samym sezonie tylko przy zakupie odkładów wczesną wiosną
i wykorzystaniu pożytków późnych. Metodę rocznego wykorzystania rodzin
produkcyjnych proponuje swoim pszczelarzom firma
APIPOL,
polecając, za-
miast zimowli rodzin, uśpienie pszczół jesienią i ich wykorzystanie wraz
z czerwiem do celów farmaceutycznych. Produkcję w kolejnym sezonie oparto
na zakupie odkładów tworzonych w wyspecjalizowanych gospodarstwach pa-
siecznych. Jeśli ze względu na warunki klimatyczne Polski nie nastąpią
kłopoty z tworzeniem dostatecznej liczby nowych rodzin, koncepcja ta jest
niezwykle interesująca i może przyczynić się do zwiększonej produkcji jedno-
stkowej. Znana jest bowiem witalność i niezwykła dynamika rozwoju nowych
rodzin. Jeśli dodać do tego dużą wartość użytkową matek hodowlanych,
poddawanych do odkładów, to można się spodziewać, iż omawiany projekt
zakończy się sukcesem.
Najbardziej tradycyjnym sposobem tworzenia nowych rodzin jest łapanie
rojów, którymi następnie zasiedla się ule. W porównaniu z tą metodą, planowe
tworzenie nowych rodzin jest bardziej korzystne, głównie ze względu na
mniejszą pracochłonność, możliwość zastosowania jej w różnych warunkach
i decydujący wpływ samego pszczelarza na rozwój rodzin. Chociaż według
O
TISA
i in. (1984) złapane i osadzone roje przy odpowiedniej pielęgnacji
zamieniają się w wysokoprodukcyjne rodziny, to jednak tworzenie odkładów
jest o połowę mniej pracochłonną metodą rozmnażania (C
HMUROVI
ˇ
1976). Na
zdjęcie i osadzenie roju potrzeba bowiem 89 robotnikominut, a na tworzenie
odkładu tylko 44 – 47. Dopuszczanie do występowania rójek w pasiece naraża
pszczelarza na dodatkowe straty związane z mniejszą produkcyjnością rodzin
oraz ryzyko ucieczki rojów. Postępowanie takie często prowadzi do selekcji
pszczół o zwiększonej rojliwości.
Wpływ metod tworzenia odkładów na rozwój rodzin
macierzystych i zwalczanie nastroju rojowego
Wpływ osłabiania rodzin przez odbieranie pszczół i czerwiu na późniejszy
rozwój rodzin zależy od wielu czynników, z których najważniejszy to warunki
rozwoju. W nie sprzyjających warunkach klimatyczno-pożytkowych wpływ
osłabiania może trwać kilka miesięcy, a w warunkach dobrych ulega skróceniu
(B
I
ˇ
EV
1983, M
ARCINKOWSKI
1991).
Wielu autorów zaleca tworzenie bardzo wczesnych odkładów w czasie
kwitnienia drzew owocowych i mniszka (W
ALLNER
1983) lub odkładów
30
Maciej Siuda, Jerzy Wilde
wczesnych, wykonanych przy końcu kwitnienia rzepaku ozimego (B
OBRZEC-
KI
,W
ILDE
1984,
ˇ
YMA
ˇ
ENKO
1983). W okresie tym tworzymy słabe odkłady,
zabierając z rodzin macierzystych 1 – 2 plastry czerwiu krytego wraz
z obsiadającymi je pszczołami. Po pożytku z rzepaku ozimego, gdy rodziny
wchodzą już w nastrój rojowy, tworzy się silniejsze odkłady z 3 – 4 plastrów
czerwiu. Można je odbierać od jednej rodziny lub różną liczbę plastrów od
innych pni, w zależności od ich siły, tworząc tzw. składańce, unifikując każdą
nową jednostkę do np. 4 plastrów z czerwiem. P
IDEK
(1984) stwierdził, że
odkłady lipcowe, ze względu na efektywniejszy wychów czerwiu (w relacji
ilości czerwiu do kosztu), powinny obsiadać nie mniej niż 5 plastrów
dadanowskich, w tym 3 plastry z czerwiem. W zależności od czasu tworzenia
rodzin różnie kształtuje się ilość zabieranych pszczół. L
EBEDEV
(1984) zaleca,
by wynosiła ona 1 kg w odkładach majowych i 1,5 kg, jeżeli wykonujemy je
w końcu czerwca.
Z przeprowadzonych badań wynika, że umiarkowane odbieranie pszczół
i czerwiu nie wpływa negatywnie na dalszy rozwój rodzin macierzystych
(B
OBRZECKI
,W
ILDE
1984,
ˇ
YMA
ˇ
ENKO
1983, W
ALLNER
1983, W
ILDE
i in.
1994), ale jednorazowe odebranie z rodzin 20 – 30% pszczół wpływa na
obniżenie ilości czerwiu w późniejszym okresie sezonu (M
ARCINKOWSKI
1991).
Jest to szczególnie istotne dla pszczelarzy wykorzystujących 3 – 4 pożytki
w sezonie, w tym także późno występujące.
Odbieranie rodzinom 1 – 2 plastrów z czerwiem i obsiadającymi je pszczoła-
mi najczęściej nie rozładowuje istniejącego już nastroju rojowego (W
ILDE
,
C
ICHOŃ
1999). Zabieg taki wymaga odebrania z rodziny co najmniej 5 – 6
plastrów czerwiu krytego z obsiadającymi je pszczołami (W
ILDE
1996). Do
zwalczania nastroju rojowego można wykorzystać również metody rozmnaża-
nia rodzin przez sztuczną rójkę lub tworzenie zsypańców. Metody te możemy
zastosować po zaobserwowaniu mateczników w rodzinach macierzystych. Przy
stosowaniu wspomnianych metod odbiera się z rodzin macierzystych jedno-
razowo ok. 2 kg pszczół. Przy starannej pielęgnacji rodzin planowe powięk-
szanie pasieki przez tworzenie odkładów zapobiega całkowicie rojeniu się
pszczół w pasiece.
Wpływ tworzenia odkładów na produkcyjność rodzin
Analizując wpływ racjonalnego rozmnażania rodzin, należy pamiętać, iż
miarą uzyskanego efektu powinna być ocena produkcyjności uzyskanej zarów-
no z macierzaków, jak i odkładów. Dodatkowo należy uwzględnić wartość
zazimowanych odkładów jako nowych rodzin. Przy bardzo wcześnie tworzo-
nych odkładach jest konieczna duża siła rodzin pni macierzystych, w przeciw-
Racjonalne rozmnażanie rodzin ...
31
nym bowiem razie rodziny macierzyste mogą dać istotnie mniejszą produkcję.
Ryzyka tego jest pozbawione późniejsze tworzenie odkładów, składańców lub
zsypańców, gdyż można je wykonywać po pożytku z rzepaku ozimego, gdy
rodziny wchodzą już w nastrój rojowy. W badaniach przeprowadzonych w Ka-
tedrze Pszczelnictwa UWM w Olsztynie wykazano, iż tworzenie odkładów
wczesnych powodowało obniżenie zbiorów miodu z pierwszego miodobrania
o 3,02 kg, w porównaniu z grupą rodzin, z których wykonywano odkłady późne.
W czasie drugiego miodobrania najmniej pozyskano miodu od rodzin, z których
tworzono zsypańce (2,78 kg), najwięcej zaś od rodzin rozmnażanych przez
sztuczną rójkę – 6,16 kg (W
ILDE
i in. 1994). W sezonach 2000 i 2001,
obserwując produkcję wczesnych 2 – 3-plastrowych odkładów, stwierdzono, że
przy odpowiedniej pielęgnacji można od nich uzyskać od 6 do 10 kg miodu
towarowego z pożytków późnych w zależności od terminu wykonania odkładu
oraz rodzaju poddanej matki. Odkłady tworzone w maju wraz z czerwiącymi
matkami charakteryzowały się wyższymi zbiorami miodu niż odkłady o tej
samej sile tworzone w czerwcu lub z matkami nieunasiennionymi (tab. 1). Jest
to szczególnie widoczne w ostatnim roku badań, kiedy utworzone odkłady
korzystały z dwóch pożytków – gryki i wrzosu. Od odkładów z matkami
czerwiącymi odebrano po 16 i 15 kg miodu (odpowiednio tworzone w maju
i czerwcu), czyli o 4 i 5 kg miodu więcej niż od odkładów z matkami
nieunasiennionymi.
Tabela 1
Table 1
Produkcja miodu w odkładach w sezonach 2000 i 2001 (kg)
Honey harvested from nuclei in the years 2000 and 2001 (kg)
Miodobranie
Honey harvest
z gryki
z wrzosu
Razem
Total
Grupa – Group
from
from
buckwheat
heather
2000 2001 2000 2001 2000 2001
Odkłady majowe z matkami czerwiącymi
Nuclei built in May with mated queens
8
6
–
10
8
16
Odkłady majowe z matkami nieunasiennionymi
Nuclei built in May with virgin queens
6
4
–
8
6
12
Odkłady czerwcowe z matkami czerwiącymi
Nuclei built in June with mated queens
7
5
–
10
7
15
Odkłady czerwcowe z matkami nieunasiennionymi
Nuclei built in June with virgin queens
6
3
–
7
6
10
Rodziny intensywnie osłabiane nie wykorzystują w pełni występujących
pożytków pyłkowych, lecz tworzenie odkładów i wykorzystywanie ich do
produkcji obnóży pyłkowych znacznie intensyfikuje produkcję. Łączna produk-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]