Rachunkowosc zarzadcza prof Sojak, Notatki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
WYKŁAD I
20.02.2008
Definicja rachunkowości
Rachunkowość – system identyfikacji, pomiaru, przetwarzania i przekazywania informacji finansowych o
sytuacji majątkowej i osiągniętych wynikach – służący celom sprawozdawczym i decyzyjnym różnych
podmiotów (użytkowników).
Celem rachunkowości jest pomiar zasobów będących własnością podmiotu i wyrażenie ich w jednostkach
pieniężnych, rejestrowanie zmian wielkości tych zasobów dokonywane okresowo, a także odzwierciedlanie
wierzytelności i roszczeń podmiotu w stosunku do otoczenia (charakter transakcyjny).
/Amerykański Instytut Biegłych Rewidentów/
Funkcje rachunkowości
1) informacyjna – polega na tworzeniu informacji finansowych o procesach gospodarczych
zachodzących w jednostce
2) kontrolna – przejawia się w umożliwieniu dokonywania kontroli wykonania planów np. kosztów,
zakupów, sprzedaży itp. Pozwala także na kontrolę merytoryczną zapisów księgowych
3) analityczna – umożliwia badanie i integrację osiągniętych wyników finansowych
4) optymalizacyjna – związana jest z dostarczaniem informacji finansowych służących do
podejmowania decyzji gospodarczych zgodnie z rachunkiem ekonomicznym
5) sprawozdawcza – przejawia się w okresowym sporządzaniu sprawozdań finansowych obrazujących
całokształt działalności jednostki za określony czas.
Sprawozdania finansowe powinny dostarczać informacji, by pomóc obecnym i potencjalnym inwestorom, a
także inny użytkownikom w oszacowaniu wartości, terminu i stopnia niepewności wystąpienia
spodziewanych wpływów z dywidend, odsetek i wpływów ze sprzedaży papierów wartościowych lub zwrotu
pożyczek. /FASB/
Podstawowe elementy rachunkowości
tradycyjne ujęcie: księgowość, rachunek kosztów, sprawozdawczość.
Rachunkowość:finansowa i zarządcza
Rachunkowość finansowa
–
jest zorientowana na zewnętrznych użytkowników informacji finansowych
–
dostarcza sprawozdań finansowych
–
podlega regulacjom prawnym (UoR, KSH, KSR, MSR, prawo podatkowe, akty prawne ministra finansów,
Komisji Papierów Wartościowych)
–
nastawiona jest na przeszłość firmy.
Użytkownicy rachunkowości finansowej
–
właściciele (udziałowcy, akcjonariusze)
–
pożyczko- i kredytodawcy
–
związki zawodowe i pracownicy
–
kontrahenci (dostawcy i odbiorcy)
–
konkurenci
–
instytucje centralne np. GUS, rząd
–
lokalna społeczność
–
menedżerowie firmy.
Rachunkowość zarządcza
System gromadzenia, klasyfikacji, agregacji, analizy i prezentowania informacji finansowych i
niefinansowych, wspomagających kierowników w procesie podejmowania decyzji i kontroli (sterowania).
Rachunkowość zarządcza obejmuje techniki i procesy, które mają za zadanie ułatwić zarządzającym i
wykonawcom podejmowanie lepszych decyzji oraz koordynację i współdziałanie, a dzięki temu osiąganie
celów organizacji w sposób efektywny.
/Alicja Jarugowa/
To proces planowania, projektowania, pomiaru oraz obsługiwania systemów informacji finansowych i
niefinansowych, który ukierunkowuje działania zarządzających, motywuje ich działania, wspiera i tworzy
wartości kulturowe konieczne do osiągnięcia strategicznych, taktycznych i operacyjnych celów organizacji.
/Amerykański Instytut Rachunkowości Zarządczej/
1
Cechy rachunkowości zarządczej
–
jest zorientowana na wewnętrznych użytkowników informacji
–
dostarcza informacji będących bazą do podejmowania decyzji gospodarczych
–
w mniejszym stopniu podlega narzuconym rozwiązaniom prawnym
–
zorientowana na działanie przyszłe
–
wykorzystuje programowanie liniowe, nieliniowe, rachunek prawdopodobieństwa, metody statystyczne.
Zasada kasowa – najważniejsza zasada w rachunkowości zarządczej.
Rachunkowość zarządcza (kraje anglosaskie) a controlling (kraje niemieckojęzyczne)
Controller (stanowisko, funkcja koordynatora działań i ich kontroli)
–
od 1778 r. w administracji amerykańskiej
–
w 1982 r. w General Electric Company
–
po II wojnie światowej w Niemczech.
Narzędzia controllingu
–
rachunek kosztów zmiennych
–
kalkulacja kosztów jednostkowych
–
analiza progu rentowności
–
rachunek kosztów działań
–
rachunek kosztów docelowych
–
rachunek opłacalności inwestycji
–
budżetowanie
–
planowanie strategiczne itp.
Rozwój rachunkowości zarządczej następuje w ścisłym związku z epokami rozwoju gospodarczego:
industrialną i postindustrialną.
Produkcja w epoce industrialnej charakteryzowała się
–
standaryzacją produktów i procedur, specjalizacją
–
niską jakością
–
maksymalizacją produkcji i zysków
–
scentralizowanym nadzorem.
W epoce tej upowszechnił się podwójny zapis w księgowości, rozwinęła się rachunkowość finansowa oraz
został zapoczątkowany rozwój rachunku kosztów.
Za początek przełomu w epoce industrialnej przyjmuje się rok 1955, kiedy to w USA po raz pierwszy było
więcej pracowników umysłowych (białych kołnierzyków) niż fizycznych (niebieskich kołnierzyków). W epoce
postindustrialnej dynamicznie rozwijają się elektronika i technologie komputerowe, biotechnologia,
informatyka, przemysł kosmiczny, produkcję charakteryzują krótkie sesje, a od współczesnych
przedsiębiorstw wymaga się, aby osiągały poza celami ekonomicznymi także cele ekologiczne i społeczne.
Na czoło wysuwa się system rachunkowości odpowiedzialności kierownictwa jednostek gospodarczych
przed szerokim wachlarzem użytkowników informacji (interesariuszy).
Faza I (1850 – 1950) charakteryzuje się:
–
rozwojem rachunku kosztów (pełnych, zmiennych)
–
budżetowaniem operacyjnym
–
powstają koncepcje centrów zysków i centrów inwestowania, a wraz z nimi ROI, piramida Du Ponta (w
koncernie chemicznym Pierre Du Ponta – USA)
–
powstają koncepcje cen transferowych (w General Motors – lata 20. XX w. - USA, E. Schmalenbach –
1903 – Niemcy)
–
koncepcja progu rentowności została zaprezentowana po raz pierwszy w 1903 r.
Faza II (1950 – 1965)
–
w okresie tym zaczęto używać powszechnie terminu rachunkowość zarządcza, pojawiły się podręczniki
akademickie pod tym tytułem
–
upowszechniło się stosowanie podziału kosztów na stałe i zmienne do krótkookresowego planowania i
badania wrażliwości zysku
–
zaczęto stosować zaawansowane metody oceny efektywności inwestycji z wykorzystaniem
dyskontowania przepływów pieniężnych netto (NPV, IRR)
–
Residual Income (nadwyżka dochodu, dochód rusztowy) miało wyeliminować wady ROI
–
J. Hirshleifer opracował teorię cen transferowych.
2
Faza III (1965 – 1985)
to okres recesji światowej związany z kryzysem paliwowym, utraty konkurencyjności przedsiębiorstw
amerykańskich wobec japońskich
R. Kaplan (1984), a później Kaplan wspólnie z H. Johnsonem (1987) alarmują: rachunkowość traci na
istotności decyzyjnej /Relevance Lost. The Rise and Fall of Management Accounting/
Tradycyjne metody rozliczania kosztów pośrednich (w rachunku kosztów pełnych) nie nadają się do nowych
technologii,metod produkcji charakteryzujących się zróżnicowaną produkcją, wysokim udziałem kosztów
stałych, a niskim kosztów zmiennych.
Ceny ustalane w oparciu o pełne koszty jednostkowe znajdowały się pod wpływem wewnętrznych relacji
przedsiębiorstwa, abstrahowały od relacji rynkowych na wytwarzane produkty, konsekwencją ich była
malejąca konkurencyjność.
Powstała luka między teorią (zbyt duże uproszczenia, założenia niesprzyjające do praktyki) a praktyką
rachunkowości zarządczej.
Faza IV (1985 – 1995)
Krytyka rachunkowości zarządczej pozwala odzyskać jej znaczenie w procesie decyzyjnym i rozpoczyna jej
IV fazę rozwoju ok. Roku 1985.
WYKŁAD II
27.02.2008
Faza IV
Większy nacisk został położony na dostarczanie informacji dla celów decyzyjnych związanych z posiadanymi
zasobami majątkowymi (powstają nowe bądź na znaczeniu zyskują znane już rachunki ciągłego
doskonalenia, rachunek kosztów działań, kapitał intelektualny) oraz rozliczenia się z ich wykorzystania.
Rośnie także liczba podmiotów aspirujących do posiadania informacji wewnętrznych o procesach
decyzyjnych (interesariusze – MSR, MSSF). Wzrasta odpowiedzialność decyzyjna menedżerów, ale także
rola twórcy informacji decyzyjnych (rachunkowców).
Rachunek kosztów wykracza poza podmiot producenta rozszerzając obszar badawczy na cały cykl życia
produktu, a więc także na użytkownika (rachunek kosztów jakości, rachunek kosztów docelowych).
Wydłuża się perspektywa decyzyjna – powstaje strategiczna rachunkowość zarządcza.
Rachunkowość przestała być wyłącznie dyscypliną normatywną (preskryptywną) dostarczającą modeli
matematycznych dotyczących kosztów i wyników, które należało stosować dla właściwego podejmowania
decyzji. (Teoria przed praktyką).
Zaczyna się wykorzystywać także metodologię teorii pozytywnej (deskryptywnej), której celem jest
wyjaśnienie zjawisk takich jakimi są. Wykorzystuje się w tym celu metody zaczerpnięte z teorii organizacji,
socjologii, psychologii, case studies (Keynes analiza przypadku). (Praktyka przed teorią).
Faza V (1955 –)
Następuje dalszy rozwój i integracja metod rachunkowości z poprzedniej fazy. Przy czym nacisk jest
położony na aktywa niematerialne jednostek i strategicznie zorientowane systemy rachunku kosztów i
pomiaru wyników.
Zależność rachunkowości finansowej i zarządczej od rachunku kosztów
Rachunkowość finansowa – dane liczbowe dla sprawozdawczości finansowej: rachunek zasobów
majątkowych (bilans) i wyników, kalkulacja kosztu jednostkowego dla bilansu
Rachunkowość zarządcza – dane liczbowe dla celów: planowania i kontroli
Rachunek kosztów – źródło informacji zarówno dla celów sprawozdawczych, a więc dla rachunkowości
finansowej, jak i decyzyjnych, a więc dla rachunkowości zarządczej.
Podstawowe zadania rachunku kosztów:
–
kontrola gospodarności
–
kalkulacja cen i kosztów
–
podejmowanie decyzji gospodarczych związanych z planowaniem produkcji
–
ustalanie wyniku i wycena zapasów
–
ustalanie efektywności wariantowych rozwiązań produkcyjnych
–
analiza i obserwacja zmian strukturalnych przedsiębiorstwa w trakcie jego rozwoju.
3
Rola rachunkowości zarządczej w podejmowaniu decyzji
Rachunkowość powinna dostarczać
–
właściwych informacji o żądanej jakości
–
właściwym ludziom
–
we właściwym czasie
–
po jak najniższym koszcie.
Koszty i efekty z dodatkowych informacji
Proces komunikacji w rachunkowości
Twórca informacji
Wzajemne oddziaływanie
Odbiorca informacji
(dział księgowości)
(potrzeby i możliwości
(użytkownicy)
informacyjne)
Kodowanie informacji
Poziom semantyczny
Dekodowanie informacji
Transmisja informacji
Poziom techniczny
Odbiór informacji
Kanał komunikacyjny
Proces podejmowania decyzji
1) identyfikacja celu firmy
2) zebranie i analiza informacji o alternatywnych działaniach
3) wybór kryteriów decyzyjnych
4) określenie efektywności podejmowanych decyzji
5) podjęcie decyzji i oszacowanie jej efektów
6) sprawozdanie z realizacji inwestycji i oszacowanie jej efektów
7) kontrola i ustalenie przyczyn odchyleń od przyjętego planu
Etap 1.
–
utrzymanie maksymalnego udziału w rynku
–
maksymalizacja długoterminowego wzrostu firmy
–
utrzymanie dotychczasowej pozycji na rynku
–
utrzymanie się na rynku itp.
zysk możliwy do osiągnięcia w przyszłości
wartość bieżąca przyszłych wpływów pieniężnych netto
Etap 2.
decyzja zawsze związana jest z wyborem, jeśli wobec tego nie ma przynajmniej dwóch możliwości, z
których możemy wybrać tylko jedną, to nie możemy mówić o podejmowaniu decyzji
Etap 3.
mierniki oceny efektywności działania: zysk, nadwyżka pieniężna, NPV, IRR, ROI
Etap 4.
obliczenie mierników oceny efektywności dla podejmowanych decyzji
Etap 5.
bieżąca kontrola realizacji wykonania decyzji przez analizę wydatków i wpływów
Etap 6.
ustalenie odchyleń od planowanych wydatków i wpływów
Etap 7.
ustalenie ich rangi i znaczenia oraz wprowadzenie ewentualnych korekt w realizacji podjętej decyzji
4
WYKŁAD III 05.03.2008
Kryteria klasyfikacyjne kosztów:
–
kryterium kosztów dla celów sprawozdawczych
–
kryterium kosztów dla celów decyzyjnych
–
kryterium kosztów dla celów kontrolnych.
Koszty to pieniężne odzwierciedlenie nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej poniesione w związku z
działalnością gospodarczą.
Koszty własne produkcji jest to wyrażone w mierniku wartościowym celowe zużycie czynników produkcji:
materiałów, energii, rzeczowych składników majątkowych, usług obcych oraz opłacona praca – związane z
normalną działalnością przedsiębiorstwa.
Koszty to uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o
wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości
zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru
w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.
Wydatek – rozchód środków pieniężnych np. na zakup materiałów, wypłatę wynagrodzeń, zapłatę za usługę.
Relacje czasowe między wydatkiem a kosztem
–
wydatek poprzedza koszt np. zużycie czynników produkcji
–
wydatek występuje równocześnie z kosztem np. wypłata wynagrodzeń
–
koszt poprzedza wydatek np. rezerwy.
Układy ewidencyjne kosztów
–
układ kosztów rodzajowy – Jakie koszty poniesiono?
–
funkcjonalny układ kosztów (inaczej podmiotowy układ kosztów) – Gdzie koszty zostały poniesione, w
jakich komórkach organizacyjnych przedsiębiorstwa?
–
kalkulacyjny układ kosztów (inaczej przedmiotowy układ kosztów) – Na co zostały koszty poniesione, na
wytworzenie wyrobu X, Y, Z, usługi A, B, C itd.
Rodzajowy układ kosztów
–
amortyzacja
–
zużycie materiałów i energii
–
usługi obce
–
wynagrodzenia
–
ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
–
pozostałe koszty rodzajowe.
Przykładowe pytania menedżerskie
–
Który wyrób produkować w przypadku ograniczonych zdolności produkcyjnych?
–
Wytwarzać dany półfabrykat samemu czy kupić go od dostawcy?
–
Ile należy zwiększyć sprzedaż, by osiągnąć zakładany przyrost zysku?
–
Które z przedsięwzięć inwestycyjnych przyjąć do realizacji?
Kryteria klasyfikacyjne kosztów dla celów decyzyjnych
–
sposób zachowania się kosztów (i przychodów) w zależności od wielkości produkcji
–
koszty istotne i nieistotne dla danej decyzji
–
tzw. koszty utracone, utopione, nie do odzyskania (sunk costs)
–
tzw. koszty utraconych możliwości (opportunity costs)
–
koszty i przychody krańcowe.
Zachowanie się kosztów w zależności od wielkości produkcji
K
=
zx
S
gdzie:
K – koszty całkowite
z – zmienne koszty jednostkowe
S – koszty stałe
x – wielkość produkcji (sprzedaży)
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]